Temel DEMİRER

GİDEREK EKSİLİYORUZ: FÜRUZAN, MARİO LEVİ...[*]

Temel DEMİRER
  29-05-2024 22:26:00

 

TEMEL DEMİRER

 

"İnsan kendi yalnızlığına

ve başkalarının

yalnızlığına karşı yazar."[1]

 

Yazmak, yaşam serüveninin tarihe tanıklığı, taraflığıdır; hem de "Kalemi yonttum. Yonttuktan sonra tuttum öptüm. Yazmazsam deli olacaktım,"[2] satırlarındaki tutkuyla ve "Edebi eserler, insanı yeni ve mesut, başka iyi ve güzel bir dünyaya götürmeye yardım etmiyorlarsa neye yarar?" sorusuyla Sait Faik Abasıyanık'ın...

Kuşkuya yer yok: Yazmak yaşamak, hesaplaşmaktır yaşananlarla, yaşatılanlarla...

Yani "Çırpınıp durduğumuz bu aptallıklarla dolu yaşamda umutsuzluğa düşmemek için yazılır."[3]

Ya da "Yazacaksan yaşadığın topraklarda egemenlerin bilinçlenmekten kasten yoksun bıraktığı insanlarımızın korkunç serüvenlerini yaz. Emperyalistlerin oyunlarını uygulayan politikacılara alet olmayalım."[4]

Veya "Yazar, durup kalmak ya da susup yazgıya boyun eğmek hakkına sahip değildir,"[5] örneklerindeki gibi![6]

Wole Soyinka'nın, "Yazarların ve aydınların insanlığa karşı bir görevi vardır"...

Alexander Herzen'in, "Yazdıklarımın gerçek olduğuna inanıyorum. Gerçeğe kayıtsız kalmayan her insanın onu yayma konusunda bir zaafı vardır"...

Guillermo Rosales'in, "Hayatın adaletsizliğine entelektüel öfke ve şiddetle karşılık vermek gerekir, zihnimde yazmak istediklerim için daha çok yer açmalıyım"...

Arthur Koestler'in, "İnsan doğru olduğuna inandığı şeyi ya acımasızca yazmalı, ya da susmalı," ifadelerindeki üzere...

Düşünmek gerek: Nâzım Hikmet olmasaydı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Yaşar Kemal, Orhan Veli, Cemal Süreya, Fyodor Dostoyevski, Lev Tolstoy, William Shakespeare, Honoré de  Balzac, Stefan Zweig, Miguel de Cervantes Saavedra  olmasaydı hâlimiz nice olurdu? Ne kadar insan kalabilirdik? Edebiyatsız bir hayat ne kadar da eksik olurdu![7]

Evet edebiyat, bireylerin ve toplumların ruhunu, o ruhun oturduğu büyük kültürel atlası, yazıldığı zamanın değerlerini hem oluşturan, hem yıkan, hem de geleceğe taşıyan en büyük yaratımlardan birisidir. Bu öyle bir yaratımdır ki tarihten, antropolojiden, diğer insan bilimlerinden farklı olarak, sadece yazıldığı/okunduğu zamanı değil, geçmiş ya da gelecek, insanın içinde yaşamadığı zamanların hayatlarını da yaşadığımız bir gerçeklik gibi ve neredeyse hayatın bütün boyutlarını içeren bir yapı içinde ortaya koyar. Daha doğrusu üçboyutlu bir zamanı tek bir zamana dönüştürerek bütün zamanlarda temsil etme gücü taşır. Edebiyatın verdiği bilginin, bilimsel, dinsel, felsefi bilgiden farklı olarak okurun hayal hanesinde ete kemiğe bürünmüş ve onunla sonsuza dek yaşayacak bir "bilgi" olmasının nedeni budur.[8]

* * * * *

Bunlar böyleyken; edebiyat Füruzan'ını (Feruze Çerçi'sini) kaybederek eksildi; sahipsiz insanların, dostuydu; ezilenlerin safındaydı O.

Onunla 1970'lerde 'Parasız Yatılı', 'Kuşatma', 'Benim Sinemalarım' ile tanışmıştık.

Söz konusu "Yapıtlarda anlatılan kadınlar, cinsellikleriyle olduğu denli, toplum içindeki hırpalanmış konumlarıyla öne çıkar. Sınıf farklılıklarının ve yoksulluğun, kadın-erkek ayrımı tanımadan, insanları nasıl ezdiğini, çoğunlukla kadın karakterler üstünden gösteren sarsıcı Füruzan öyküleri, okurları anlatılan koşullara başkaldırmaya yönlendiren sihirli bir değnek işlevi taşır. Füruzan dili görselleştiren bir sinematik anlatım kullanmaktadır."[9]

Fürüzan'ın satırlarındaki ses, ezilenleri nefes alışıydı sanki. Masumiyeti anlatırdı; kucaklayan, sarmalayan bakışla; tutkuyla, inançla yazdıklarında.

"Özgünlüğü sadece dilinden, ritminden, duyarlığından değil, aynı zamanda ele aldığı konulardan ve sınıfsal bakış açısından geliyordu; bir de ayrıntılara gösterdiği özenden; adeta fotoğraf çekiyor, resimleri boyuyordu sözcüklerle... Ama en çok, en çok sahiciliğinden güç alıyordu."[10]

"Bir 'mucize'yi yitirdik. Birey olmanın, kadın olmanın farkına en güç koşullarda varmış ve bu bilinçle bilenmiş, yazdığı her şeyin hakkını vermiş, öyküleriyle kimsesizlerin, romanlarıyla devrimcilerin, röportajlarıyla emekçilerin ve şiirleriyle şairlerin yanında durmuş, gözlem gücünü yazdığı senaryolara, filmlere de katmıştı", PEN'in Füruzan'ın ardından yayınladığı mesajdaki üzere.

* * * * *

Bir de, ardında birçok hikâye, roman, kahramanlar ve koca bir şehir bırakıp giden Levi...

'İstanbul Bir Masaldı', 'En Güzel Aşk Hikâyemiz', 'Bir Şehre Gidememek', 'Lunapark Kapandı' ve 'Size Pandispanya Yaptım' başlıklı yapıtlara imza atan O, "İstanbul her zaman benim için bir ilham kaynağı oldu. Kötüsüyle de ilham kaynağı oldu. İstanbul aslında neresinden bakarsanız bakın yaşanması kolay olmayan, hatta yaşanması zor bir şehir. Tarihin bıraktığı izler yüzünden de öyle, bugün açısından da öyle,"[11] derdi.

Levi'nin İstanbul'unda, hüznü, aşkı, kayboluşu, terk edilişleri, ötekileştirilmeleri, yemeklerin kokularıyla, tatlarıyla kişinin çocukluğunu keşfetmesi mümkündü.

Kolay mı? Herkesin kendini ait hissettiği bir şehir vardır. Levi de İstanbul'a aidiyetinin nedenlerini anlatırken coşkusunu karşısındakine de geçirirdi: "Kökleri çok derinlere dayanan birkaç tane özelliği var. Birincisi şehrin denizle olan ilişkisi ve onun bütün uyandırdıkları, bütün çağrışımları. Balık kültürü, plajları o kadar çok ki bunu bir zincir olarak düşünün. Deniz, edebiyat, şiir, musiki bunların oluşturduğu ortak atmosfer. Boğazı düşünün tek başına güzelliğinin dışında Abdülhak Şinasi Hisar var veya Ahmet Hamdi Tanpınar var. Huzur romanı var. İkincisi İstanbul'un tarihle olan ilişkisi ve onun uyandırdıkları. Tarihin anekdotları, İstanbul'un insanları bazen çok ilgimi çeken, bazen çok kızdığım, bazen nefret ettiğim İnsanları. Farklı şekillerde bağlandığım insanları... Bunların hepsi bir bütün. Yine İstanbul'un başka bir özelliği de İstanbul'un tadları, lezzetleri. Uzun zaman İstanbul'dan ayrı kaldığımda tuhaf bir şekilde en çok özlenen şeylerden biri simit ve çay. Dolayısıyla bütün bunlar bağlıyor sizi. Bir de öte yandan burada geçirmiş olduğunuz sizin bireysel tarihiniz var. Gabriel García Márquez, 'Yüzyıllık Yalnızlık' romanın bir yerinde 'Bir yere kendinizi ait hissedebilmeniz için o yere ölülerinizi gömmüş olmanız gerekir' der. Bu çok önemlidir. Benim bu topraklara gömdüğüm çok ölüm var artık. Dolayısıyla bir de onlar var. Onların yüzleri, onların anıları, onların izleri, onların bıraktıkları. Şehir aidiyeti dediğiniz budur. Bu sebeple birçok yazar bir şehre bağlıdır ve hep o şehri anlatır."[12]

İnsan ruhunun katmanlarını -karanlığını, ihmalkârlığını, fedakârlığını, yanılgılarını- ve çok daha fazlasını anlattığı kendi ve gerçektir. O çocukluğunu, ilk gençliğini yalnızlığını, düş kırıklıklarını ve "öteki olma" durumlarını anlattır ve çevresiyle hesaplaşırdı; "Her Yahudi gibi ben de 'ülkesini' doğurmaya, yaşamaya ve bulmaya çalışan bir gezgindim sonuçta. Her Yahudi gibi ben de 'vatansız'dım birilerinin gözünde. Her Yahudi gibi ben de 'sıradan'dım, 'güvenmez ve güvenilmez'dim, 'dilsiz ve yabancı'ydım,"[13] satırlarındaki üzere.

P.E.N Yazarlar Derneği'nin, "Tam bir direnişçiydi... haksızlıklara karşı direndi," diye betimlediği Onunla da eksildik; yeniden çoğalmak umuduyla...

 

N O T L A R

[*] İnsancıl Dergisi, Yıl:34, No: 405, Nisan 2024...

[1] Eduardo Galeano.

[2] Sait Faik Abasıyanık, "Haritada Bir Nokta", Son Kuşlar, Yapı Kredi Yay., 2002, s.6.

[3] Vedat Türkali, Kayıp Romanlar, Everest Yay., 2004, s.130.

[4] Vüs'at O. Bener, Siyah- Beyaz, İletişim Yay., 1993, s.27.

[5] Elias Canetti, Sözcüklerin Bilinci, çev: Ahmet Cemal, Payel Yay., 1984.

[6] "Burjuvaziyi içerden zayıflatmak yeterli değildir, ona karşı proletaryayla 'birlikte' savaşmak gerekir... Yazar arkadaşlarımızın önünde, Rus burjuvazisinden gelip sosyalist inşanın öncüleri olmuş Sovyet yazarları örneği vardır." (Louis Aragon, aktaran: Walter Benjamin, "Üretici Olarak Yazar", çev: Aylin Ünal, Der. Victor Burgin, Fotoğrafı Düşünmek, Espas Sanat Kuram Yay., 2013, ss. 21- 36.)

[7] Ayla Ganioğlu, Roman Yazmanın Öngörülemeyen Serüveni, Scala Yay., 2023

[8] Şükrü Erbaş, "Edebiyat ve Hayat", Birgün Pazar, 18 Şubat 2024, s.13.

[9] Ayşegül Yüksel, "Füruzan: Ezilenlerin Dostuydu", Cumhuriyet, 27 Şubat 2024, s.11.

[10] Zeynep Oral, "Füruzan Hiç Eskimedi, Hiç Eksilmedi", Cumhuriyet, 15 Şubat 2024, s.11.

[11] "Yazar Mario Levi Yaşamını Yitirdi", Cumhuriyet, 1 Şubat 2024, s.13.

[12] Deniz Zekâ-Meltem Sezen Kılıç, "Edebiyata Adanmış Bir Hayat", Birgün Kitap, No:265, 9 Şubat 7 Mart 2024, s.11.

[13] Mario Levi, Bir Şehre Gidememek, Afa Yay., 1993.

 

  Bu yazı 3935 defa okunmuştur.

  YORUMLAR 0 Yorum YORUM YAP

Bu Yazı'ya ilk yorum yapan siz olun.

  FACEBOOK YORUM

Yorum

  YAZARIN DİĞER YAZILARI

  BİZİ TAKİP EDİN

  • ÇOK OKUNANLAR

      SON YORUMLAR

    PUAN DURUMU

    Takım O G M B A Y P AV
    1 Galatasaray 11 10 0 1 32 11 31 +21
    2 Fenerbahçe 11 8 1 2 27 9 26 +18
    3 Samsunspor 12 8 3 1 24 13 25 +11
    4 Eyüpspor 12 6 2 4 18 11 22 +7
    5 Beşiktaş 11 6 2 3 19 10 21 +9
    6 Göztepe 11 5 3 3 19 13 18 +6
    7 Sivasspor 12 5 5 2 17 20 17 -3
    8 Başakşehir FK 11 4 3 4 17 14 16 +3
    9 Kasımpaşa 12 3 4 5 16 19 14 -3
    10 Konyaspor 12 4 6 2 14 20 14 -6
    11 Antalyaspor 12 4 6 2 15 24 14 -9
    12 Çaykur Rizespor 11 4 6 1 10 19 13 -9
    13 Trabzonspor 11 2 3 6 12 14 12 -2
    14 Gaziantep FK 11 3 5 3 15 18 12 -3
    15 Kayserispor 11 2 3 6 11 16 12 -5
    16 Bodrum FK 12 3 7 2 10 16 11 -6
    17 Alanyaspor 11 2 5 4 9 14 10 -5
    18 Hatayspor 11 1 7 3 10 18 6 -8
    19 Adana Demirspor 11 0 9 2 9 25 2 -16
    Takım O G M B A Y P AV
    1 Kocaelispor 12 8 3 1 17 12 25 +5
    2 Bandırmaspor 12 7 2 3 17 10 24 +7
    3 Erzurumspor FK 12 7 4 1 17 8 22 +9
    4 Fatih Karagümrük 12 6 3 3 26 13 21 +13
    5 Iğdır FK 12 6 3 3 17 10 21 +7
    6 MKE Ankaragücü 12 6 5 1 18 12 19 +6
    7 Çorum FK 12 5 3 4 14 12 19 +2
    8 Boluspor 12 5 4 3 15 11 18 +4
    9 Şanlıurfaspor 12 5 4 3 21 19 18 +2
    10 Manisa FK 12 5 5 2 16 12 17 +4
    11 Esenler Erokspor 12 5 5 2 19 16 17 +3
    12 Ümraniyespor 12 5 5 2 18 17 17 +1
    13 Pendikspor 12 5 5 2 13 15 17 -2
    14 Keçiörengücü 12 3 3 6 13 15 15 -2
    15 Gençlerbirliği 12 4 5 3 10 12 15 -2
    16 İstanbulspor 12 4 6 2 14 15 14 -1
    17 Amed SK 12 3 4 5 10 12 14 -2
    18 Sakaryaspor 12 3 5 4 15 18 13 -3
    19 Adanaspor 12 1 7 4 10 28 7 -18
    20 Yeni Malatyaspor 12 0 12 0 5 38 3 -33
    Takım O G M B A Y P AV
    1 GMG Kastamonuspor 11 8 1 2 22 8 26 +14
    2 Sarıyer 11 7 0 4 19 4 25 +15
    3 Altınordu 11 6 1 4 17 8 22 +9
    4 Adana 1954 Futbol Kulübü 11 7 3 1 19 11 22 +8
    5 Batman Petrolspor 11 7 4 0 18 10 21 +8
    6 İskenderunspor A.Ş. 11 5 1 5 16 6 20 +10
    7 24Erzincanspor 11 5 1 5 16 6 20 +10
    8 Beykoz Anadolu 11 6 3 2 19 15 20 +4
    9 Kırklarelispor 11 3 2 6 12 10 15 +2
    10 Fethiyespor 11 4 5 2 16 16 14 0
    11 Kepezspor FAŞ 11 3 5 3 12 12 12 0
    12 1461 Trabzon FK 11 3 5 3 12 12 12 0
    13 İnegölspor 11 2 4 5 8 11 11 -3
    14 Isparta 32 Spor 11 1 4 6 7 13 9 -6
    15 Sincan Belediyesi Ankaraspor 11 1 6 4 6 16 7 -10
    16 Karaköprü Belediyespor 11 1 7 3 8 20 6 -12
    17 Altay 11 1 8 2 6 25 5 -19
    18 Hes İlaç Afyonspor 11 0 10 1 4 34 1 -30
    Takım O G M B A Y P AV
    1 Bursaspor 10 8 0 2 21 2 26 +19
    2 Karşıyaka 10 8 1 1 18 4 25 +14
    3 Silifke Belediye Spor 10 5 2 3 19 10 18 +9
    4 Düzcespor 10 5 2 3 16 7 18 +9
    5 Belediye Kütahyaspor 10 5 4 1 12 11 16 +1
    6 Kahramanmaraşspor 10 5 4 1 10 10 16 0
    7 Bornova 1877 10 4 3 3 17 11 15 +6
    8 Muş Spor Kulübü 10 3 2 5 7 6 14 +1
    9 Anadolu Üniversitesi 10 3 4 3 9 10 12 -1
    10 Artvin Hopaspor 10 2 2 6 5 10 12 -5
    11 23 Elazığ Futbol Kulübü 10 2 4 4 4 8 10 -4
    12 Kırşehir Futbol SK 10 2 4 4 7 12 10 -5
    13 Tokat Bld Plevnespor 10 2 5 3 5 11 9 -6
    14 Bulvarspor 10 1 4 5 8 19 8 -11
    15 Ergene Velimeşe 10 1 7 2 3 16 5 -13
    16 Kuşadasıspor 10 1 9 0 8 22 3 -14
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     23/11/2024 Eyüpspor vs Çaykur Rizespor
     23/11/2024 Gaziantep FK vs Başakşehir FK
     23/11/2024 Kayserispor vs Fenerbahçe
     23/11/2024 Bodrum FK vs Galatasaray
     24/11/2024 Sivasspor vs Kasımpaşa
     24/11/2024 Konyaspor vs Hatayspor
     24/11/2024 Samsunspor vs Alanyaspor
     24/11/2024 Beşiktaş vs Göztepe
     25/11/2024 Trabzonspor vs Adana Demirspor
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     22/11/2024 Pendikspor vs Ümraniyespor
     23/11/2024 Keçiörengücü vs Manisa FK
     23/11/2024 Yeni Malatyaspor vs İstanbulspor
     23/11/2024 Boluspor vs Şanlıurfaspor
     23/11/2024 Gençlerbirliği vs MKE Ankaragücü
     24/11/2024 Erzurumspor FK vs Fatih Karagümrük
     24/11/2024 Adanaspor vs Sakaryaspor
     24/11/2024 Esenler Erokspor vs Çorum FK
     24/11/2024 Kocaelispor vs Bandırmaspor
     25/11/2024 Iğdır FK vs Amed SK
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     16/11/2024 Beykoz Anadolu vs Kepezspor FAŞ
     16/11/2024 Karaköprü Belediyespor vs Altınordu
     16/11/2024 Sincan Belediyesi Ankaraspor vs Kırklarelispor
     17/11/2024 Altay vs Sarıyer
     17/11/2024 Batman Petrolspor vs Afyonspor Kulübü
     17/11/2024 Fethiyespor vs İnegölspor
     17/11/2024 GMG Kastamonuspor vs Isparta 32 Spor
     17/11/2024 1461 Trabzon FK vs Adana 01 Futbol Kulübü
     17/11/2024 24Erzincanspor vs İskenderunspor A.Ş.
     17/11/2024 Altay - Sarıyer Sarıyer ligdeki son 11 maçında hiç kaybetmedi  Sarıyer yenilmez
     17/11/2024 Fethiyespor - İnegölspor İnegölspor ligdeki son 6 maçında hiç kazanamadı  Fethiyespor yenilmez
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     16/11/2024 Bursaspor vs Bulvarspor
     16/11/2024 Silifke Belediye Spor vs Artvin Hopaspor
     17/11/2024 Anadolu Üniversitesi vs Karşıyaka
     17/11/2024 Belediye Kütahyaspor vs 23 Elazığ Futbol Kulübü
     17/11/2024 Ergene Velimeşe vs Tokat Bld Plevnespor
     17/11/2024 Kahramanmaraşspor vs Bornova 1877
     17/11/2024 Kırşehir Futbol SK vs Kuşadasıspor
     17/11/2024 Muş Spor Kulübü vs Düzcespor
     17/11/2024 Ergene Velimeşe - Tokat Bld Plevnespor Tokat Bld Plevnespor ligde deplasmandaki son 5 maçında hiç kazanamadı  Ergene Velimeşe yenilmez
     17/11/2024 Muş Spor Kulübü - Düzcespor Düzcespor ligde deplasmandaki son 5 maçında hiç kaybetmedi  Düzcespor yenilmez
     17/11/2024 Kırşehir Futbol SK - Kuşadasıspor Kırşehir Futbol SK ligde evindeki son 5 maçında hiç kazanamadı  Kuşadasıspor yenilmez