Temel DEMİRER
  18-12-2022 11:44:00

ŞİİR İLLA DA ŞİİR![*]

 

TEMEL DEMİRER

 

"Kolayca okunabilen bir şiirin

kolayca yazıldığını mı sanıyorsunuz?"[1]

 

Johann Wolfgang von Goethe'nin, "Gökyüzüne çizilmiş resimdir;" Friedrich Hegel'in, "Güzel sanatların en üstünü ve en zor olanı," diye tanımladıkları şiir -eskilerin deyimiyle- "İnsani bir mefkure"dir; Ahmet Hamdi Tanpınar'a göre, "Saf bir lisan"dır.

"Şiirin sabit bir tanımı yoktur," denir; "Şiir gökyüzünün sonsuzluğu, denizin engin derinliğidir, ateştir, itirazdır, ütopyadır," benim için...

Evet, ütopyanın sesi, soluğudur o: "Şiir tanımları değişiyor," denilse de, değişende değişmeyendir...

Devrimci şiirimizin Nâzım Hikmet'in "paltosundan" çıktığı kanısı yersiz değildir. (Tevfik Firet'e haksızlık etmiyoruz sanırım!)

'Garip' ve 'İkinci Yeni' dalgalarının müdahaleleri de önemlidir. Lakin 'İkinci Yeni' hem biçim hem de imge, dil ve anlatım tekniği yönünden 'Memleketimden İnsan Manzaraları'na az şey borçlu değildir.

Sonrasında "terk etmedi sevdan beni"nin Ahmed Arif'i, Cemal Süreya, "Gülü çiğdemi filan bırak,/ Sardunyayı karidesi filan bırak,/ Acıyı ve ölümleri bırak,/ Oy pusulalarını ve seçimleri bırak,/ Evet, seçimleri özellikle bırak,/ Çünkü açlık çoğunluktadır," diyen Turgut Uyar, dokunduğu her şeyi şiire tahvil eden Edip Cansever; kürü dahi şiire dönüştüren Can Yücel, "Yeryüzü aşın yüzü olacak" ısrarının Adnan Yücel'i, Ahmet Telli'den Şükrü Erbaş'a daha niceleri...

Onlar bir çığlıktır, haykırıştır; haklı bir öfke, teslim alınamayan bilinçtir. Sesleri yüksek, şiirleri sivridir...

Şiir, çağa, insan gerçeğine mündemiçtir; allak bullak eder.

Zamana meydan okuyan şiir, eksiklikleri güzelliklere çevirir.

Şiir, gerçeklerin dilde yoğunlaşmış düşsel yansımasıdır. Şairin gücü sözcüklerle kurduğu ilişkide, onlara bakışındadır.

Bir şeylere benzemek zorunda değildir şiir/ ama şair, hayatı savunmakla mükelleftirler; şairin şiiri, onun kişiliğidir, tüm yaşamıdır.

Şiir, muhtevasına tam oturuyorsa şiir olmayı hak eder.

Kolay mı? Can Yücel'in, "Akılsız şiir, kafasız kalmış Danton gibidir"; İlhan Berk'in, "Ustalık kazanılır; ama çocuk olmak yitirilirse, şiirin büyük damarlarından biri yok olur"; Jean Cocteau'nun, "Ne masayı anlatacağım diye masa sözcüğünü kullanacaksınız, ne kuşu anlatacağım diye kuş sözcüğünü; ne de aşkı anlatacağım diye aşk sözcüğünü"; Carl Sandburg'un, "Şiir, karada yaşayan ve havada uçmak isteyen bir deniz hayvanının günlüğüdür," notunu düştükleri o, sözcüklerle güzel biçimler kurmak sanatıdır. Ama sözcük nedir? Bir anlamı, bir çağrışımı, bir gölgesi, bir rengi, tadı olandır.

Şiirin ayrı bir dili vardır ve söze yakındır. İyi bir birikimle özü ortaya çıkarır. Anlamı içerisine alan her şiir insanı sarmalar. Bir bakıma, anlam, şiirsel özün evrensel acıdaki söylemidir. Şiir dili mi anlam mı diye sorarsanız, her ikisi de derim. Çünkü bazen anlam şiir dilini, bazen de şiir anlam dilini geliştirir.

Şiirin en önemli unsurlarından biri de imgedir. Zihinde kendiliğinden canlanan duyusal, düşsel biçimi, kâğıda, söze taşırken, çağrı iletisinin gerek gerçek, gerekse soyutsal tadıdır şiirde imge...

Hatırlayın: "Şiir, sözcüklerle güzel biçimler kurmak sanatıdır... Hangi sözcük, hangi sözcükle yan yana geldiğinde nasıl bir ışık ortaya çıkar? Bunu bilmek gerek," demesi boşuna değildir Cahit Sıtkı Tarancı'nın...

Özetle şiir sadece o şiire giren değil, girmeyen sözcüklerden oluşurken; sıradan bir dil değildir; düzyazıya çevrilemesi mümkün olmayandır.

Şiir, tek tek kelimeleri, heceleri, harfleri tartmayı gerektirirken; dizelerde dirhemle, gramla çalışırsın, kuyumculuk gibi

Kolay mı?

Octavio Paz'ın ifadesiyle, "Şiirsel yaratış dile saldırı ile başlar. Sözcükler önce tahrip edilir. Şair onları alışılmış bağlantılarından koparıp alır; konuşma dilinin şekilsiz dünyasından ayrılan sözcükler sanki yeni doğmuşçasına, biricik hâle gelirler."

Yine Melih Cevdet Anday'ın aktardığına göre, "Duygular, düşünceler sözcükleri değil; sözcükler duygularımı, düşüncelerimi yönetiyor. Ressam Degas'nın 'Çok güzel duygularım var; ama şiirde başarıya eremiyorum. Neden?' diye sorması üzerine, Mallarme; 'Dostum' demiş, 'Şiir sözcüklerle yazılır. Herkesin duyguları, düşünceleri var. Yetseydi herkes şair olurdu'..."

Evet şiir kolay yazılabilen bir tür değildir. O bir poetikayı, estetiği, imgeyi, anlamı, dizenin oluşumu, sözcüklerin seçimiyle biçimlendirme maharetidir; Behçet Necatigil'in, "Şiir bir kelime yatırımıdır, bir anılar toplamıdır. Bir dili mümkün olduğu kadar enine boyuna değerlendirme çabasıdır," tanımıdır.[2]

Nihayetinde derin bir bilgi, yorumlayan bir görüş, uzun soluklu yaratı ve ustalık ister; Jacques Rancière'in işaret ettiği meseledir: "Estetik devrim, her şeyin sanata konu olabileceği fikriyle başlar, öyle ki sanat artık konusuyla, ne hakkında konuştuğuyla belirlenmez: Sanat her şeyi gösterebilir ve her şey hakkında konuşabilir. Bu anlamda, estetik devrim, dilin alanının, şiirin sonsuzca genişlemesidir. Şiirin her yerde olduğunun, resmin her yerde olduğunun kabul edilmesidir."

* * * * *

İfadeye gayret ettiklerime güçlü bir örnek, yaşamı boyunca edebiyatla erdemi birleştirme becerisini gösterip, en zor zamanlarda bile şiire sarılmayı öğreten Cevat Çapan'dır.

Dizelerinde eski ile yeniyi, geçmiş ile şimdiyi birleştirip, "dili dillendirme edimi"yle[3] var olmuştur.

* * * * *

Ve 2014 yılı 'Şiir Manifestosu'nda, "Kendisi de dahil hayata itirazdır. Kendisine de karşıdır, itirazına da... Savaşa karşı ama kavganın yanında. Barışa, özgürlüğe, vicdana taraftır," diyerek "Şiir nedir?" sorusunu yanıtlayan bilge, kalender, çelebi kişiliğiyle, alçakgönüllülüğü, birikimi, çalışkanlığıyla "sokaktaki insanın", ezilenin, hakkı yenenlerin, yokluğa yoksulluğa mahkûmların, sesiydi Refik Durbaş...

* * * * *

Bir de "Şiir ki, seviden tan yerine, çocukluktan boz oraklı ölüme, seherdeki gül çiyinden gecedeki yıldız ağmasına değin her şeye tanıktır sözcüklerle, sözcüklerin aydınlık gözleriyle, tarihe de düzene de, devrime de tanıklık eder, nice acıları kendinde deneyerek, nice değişimlerin ırmağında bir söğüt dalı gibi kayarak tanıklık, öncülük ve sözcülük eder: Direnmenin, kavganın, savaşın sözlüğü olur," tanımıyla maruf Ceyhun Atuf Kansu...

O, Anadolu'nun, yoksulluğun sözcüsüydü; tüm zenginlikleriyle özümseyip, sindirdiği halk kültürünü çok iyi biliyordu. "Ninni"den beslenen, "masal"la ilerleyen şiirinde Anadolu'nun geçmişini bütün renkleriyle kullanıyordu...

* * * * *

"Uğruna çekilen,/ Derttir, mihnettir/ Senden yana olduğumuz sebeptir/ Kardeşçe hayat!" dizelerindeki üzere 40 kuşağı şairlerinden Enver Gökçe, inançlı/ inatçıdır.

Dizelerinde insan(lık)ı, onun mücadelesiyle, direnişiyle harmanlar...[4]

Derdi sömürüyledir, derdi savaşladır, derdi yoksullukladır, derdi zulümledir. Bu dertlerin sebebi olan muktedirleri de "Onlar/ Yoksul/ Eti/ Yerler/ Ve/ İçtikleri/ Kandır," dizeleri ile tanımlayıp; "Biz olmasak gökyüzü, biz olmasak üzüm,/ Biz olmasak üzüm göz, kömür göz, ela göz/ Biz olmasak ray, dönen tekerlek, yıkanan buğday,/ Ayın on beşi;/ Biz olmasak Taşova'nın tütünü,/ Kütahya'nın çinisi,/ Yani bizsiz/Anne dizi, kardeş dizi, yâr dizi/Güzel değildir,"diye ekler.

Enver Gökçe şiiri, hayat bilgimizi zenginleştiren, sanatsal anlamda eriştiğimiz zenginlikle birlikte çoğalan şiirdir. Memleket kokusunu, özgürlük hissini duyumsatmayı bu çoğalan özelliğiyle sağlar. Haykıran, meydan okuyan; "kolektif hayat"ın düşünü kurup, onun savunusunu yaparken umudu örer ilmek ilmek:

"Açmaz/ Açamaz/ Deme/ Hiç/ Bir/ Zaman/ Bu/ Nar Çiçeği/ Açacaktır

Elbet/ Bizim/ Caddelerimizde de/ Bayram/ Olacak

Halkın/ Üstüne/ Böyle/ Kalksa da/ Faşist/ Namlular

Namert/ Ellerdir/ En/ Sonunda/ Bir/ Bir/ Kırılacak!"

* * * * *

"Şiir bizim eski yalnızlığımızdır. Şiir bizim en kalabalık, en verimli, en yaratıcı, en merhametli yalnızlığımızdır," vurgusuyla ekleyen Şükrü Erbaş der ki, "Ben hangi büyük acıyı yazarsam yazayım, insanın iyiliğine, onuruna, 'ortak kederine', yaşama arzusuna, gelecek tutkusuna hep inandım."[5]

"Gittikçe yalnızlaşıyorsunuz insan kardeşlerim/ -ki bu en büyük kötülüktür size-/ Yıkanmıyor bir kez olsun yüreğiniz yağmurlarla/ Denizler boşuna devinip duruyor bir çarşaf gibi/ Gerip ufkunuza mavisini, çiçekler her bahar/ Uyanışın türküsünü söylüyor da görmüyorsunuz?" dizeleri de Onundur...

* * * * *

 "Kimseden ümmîd-i feyz etmem, dilenmem perr-ü-bâl/ Kendi cevvim, kendi eflâkimde kendim tâirim,/ İnhinâ tavk-ı esâretten girandır boynuma;/ Fikri hür, irfanı hür, vicdânı hür bir şâirim."

Ya da günümüz Türkçesi ile "Kimseden iyilik beklemem, kol kanat dilenmem/ Kendi hava yuvarımda, kendi göklerimde kendim uçanım,/ Baş eğmek esaret tasmasından ağırdır boynuma;/ Fikri hür, irfanı hür, vicdanı hür bir şairim," derdi ve "Vatanım yeryüzü, milletim insanlıktır," diye eklerdi...

"Bir insanın ilk işi nedir?/ -cevap açık-,/ kendisi olmak," vurgusuyla, "Arayan en sonunda gerçeği bulur," düsturunun altını çizerdi...

"Yiyin efendiler, yiyin,/ bu doyumsuz sofra sizin,/ Doyuncaya, aksırıncaya,/ tıksırıncaya kadar yiyin!" dizelerindeki üzere düşünceleriyle/ duruşuyla etkindi.

Tevfik Fikret'ti; devrimciydi; anti-otoriterdi...

Şiir, edebiyat, dergicilik, resim, müzik, mimari ve eğitimde ilkleri söyleyip, hayata geçirendi... Çocuk, gençlik, yenilik odaklıydı... İnsancılık savunucusuydu... Düşünür, uygulayıcı, öncüydü...

* * * * *

"Şiir illa da şiir sanatı" diyerek Albert Camus'den aktarıyorum:

"Sanatsız edemeyişim, onun beni olduğumdan başka türlü olmaksızın, herkesle aynı düzeyde yaşatmasıdır. Sanat, sanatçıyı insanlardan ayrılmamaya zorlar; onu en gündelik ve en evrensel gerçeğe bağlar. Sanat, en büyük sayıda insanı, ortak acılar ve sevinçlerle coşturacak görüntüleri, biçimleri bulmaktır."

 

12 Haziran 2022 12:38:41, İstanbul.

 

N O T L A R

[*] Ümüş Eylül Kültür Sanat, Yıl:12, No:46, Ocak-Şubat-Mart 2023...

[1] Orhan Veli.

[2] "Şairin anlatmak istediği ile okurun deneyimlediği anlam arasında şiirin bir araç olarak irdelenmesi farklı poetik yaklaşımların irdelenmesini gerektirir kuşkusuz. Bu konuda ben de şiirin taşıdığı anlamın müziğin taşıdığı anlama yakın olduğunu düşünme eğilimindeyim. 'Bouwsma'ya göre, şiirin ya da müziğin anlamı, 'üzüntünün insanın yüzünde görülebilmesi' gibi, kelimeler ya da notalarda mevcuttur. 'Şiirsel anlam', anlamı taşıyan 'duyusal araç'la kaynaşmış durumdadır; bir diğer deyişle, şiirde, metaforik 'benzeyen ve benzetilen' unsurları kaynaşmış ve birbirinden ayrılmayacak durumdadır." (Oğuz Cebeci, Metafor ve Şiir Dilinin Yapısal Özellikleri, İthaki Yay., 2019, s.121.)

[3] Ayşegül Yüksel, "Cevat Çapan Bugün 90 Yaşına Giriyor", Cumhuriyet, 18 Ocak 2022, s.12.

[4] Yargıç, Enver Gökçe'ye aleyhine ifade veren tanığın ifadesine ne diyeceğini sorunca Enver Gökçe'nin yanıtı şu olmuş: "Bu milliyetçi tanığa sorun lütfen; Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde Türkçe grameri dersinden dört defa sınıfta kaldığı için fakülteden kovulmuş mudur, kovulmamış mıdır?"

[5] Oğuzcan Ünlü, "Şükrü Erbaş: İnsanın İyiliğine Hep İnandım", Birgün, 23 Eylül 2021, s.14.

 

 

  Bu yazı 2216 defa okunmuştur.
  FACEBOOK YORUM
Yorum
  YAZARIN DİĞER YAZILARI
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 33 25 4 4 73 26 79 +47
2 Fenerbahçe 33 23 5 5 82 39 74 +43
3 Beşiktaş 34 22 4 8 70 31 74 +39
4 Adana Demirspor 33 18 6 9 70 41 63 +29
5 Başakşehir FK 33 15 10 8 45 34 53 +11
6 Trabzonspor 33 15 12 6 54 48 51 +6
7 Konyaspor 33 12 8 13 45 36 49 +9
8 Kayserispor 33 15 14 4 54 57 49 -3
9 Fatih Karagümrük 33 11 11 11 69 62 44 +7
10 Alanyaspor 34 11 15 8 52 62 41 -10
11 Kasımpaşa 33 11 15 7 40 52 40 -12
12 MKE Ankaragücü 33 11 16 6 40 47 39 -7
13 Antalyaspor 33 10 15 8 43 51 38 -8
14 Sivasspor 34 10 17 7 44 53 37 -9
15 İstanbulspor 33 10 18 5 40 61 35 -21
16 Giresunspor 33 8 15 10 37 56 34 -19
17 Ümraniyespor 33 6 18 9 44 59 27 -15
18 Gaziantep FK 33 6 20 7 31 63 25 -32
19 Hatayspor 33 6 22 5 19 74 23 -55
Takım O G M B A Y P AV
1 Samsunspor 36 23 4 9 70 26 78 +44
2 Çaykur Rizespor 36 18 4 14 64 35 68 +29
3 Pendikspor 36 19 7 10 65 36 67 +29
4 Bodrumspor 36 18 10 8 55 34 62 +21
5 Sakaryaspor 36 20 14 2 59 47 62 +12
6 Eyüpspor 36 18 10 8 40 30 62 +10
7 Göztepe 36 17 9 10 45 28 60 +17
8 Manisa FK 36 15 10 11 53 47 56 +6
9 Keçiörengücü 36 16 12 8 59 47 56 +12
10 Bandırmaspor 36 15 11 10 55 58 55 -3
11 Boluspor 36 14 12 10 44 46 52 -2
12 Altay 36 11 14 11 45 45 41 0
13 Erzurumspor FK 36 11 16 9 43 48 39 -5
14 Tuzlaspor 36 11 20 5 42 52 38 -10
15 Gençlerbirliği 36 10 18 8 46 55 38 -9
16 Altınordu 36 9 19 8 41 57 35 -16
17 Adanaspor 36 6 23 7 32 76 25 -44
18 Denizlispor 36 7 24 5 35 67 23 -32
19 Yeni Malatyaspor 36 4 25 7 22 81 16 -59
Takım O G M B A Y P AV
1 Kocaelispor 38 25 4 9 73 28 84 +45
2 Bucaspor 1928 38 24 5 9 63 22 81 +41
3 İskenderunspor A.Ş. 38 23 7 8 65 31 77 +34
4 1461 Trabzon FK 38 22 8 8 62 27 74 +35
5 Van Spor FK 38 21 6 11 58 27 74 +31
6 Ankara Demirspor 38 20 7 11 65 32 71 +33
7 Karacabey Belediye Spor 38 19 8 11 55 31 68 +24
8 Fethiyespor 38 16 15 7 59 51 55 +8
9 Zonguldak Kömürspor 38 15 15 8 45 50 53 -5
10 Serik Belediyespor 38 14 13 11 54 43 50 +11
11 Kırşehir FSK 38 12 14 12 49 54 48 -5
12 Kırklarelispor 38 10 12 16 38 35 46 +3
13 Etimesgut Belediyespor 38 11 15 12 43 51 45 -8
14 Kastamonuspor 38 11 17 10 41 47 43 -6
15 Sarıyer 38 10 16 12 46 57 42 -11
16 Uşak Spor 38 8 21 9 37 64 33 -27
17 Balıkesirspor 38 6 22 10 32 76 25 -44
18 Pazarspor 38 4 23 11 29 79 23 -50
19 Adıyaman FK 37 5 24 8 22 70 23 -48
20 Diyarbekir Spor 37 2 26 9 18 79 15 -61
Takım O G M B A Y P AV
1 Yeni Mersin İY 34 19 4 11 49 21 68 +28
2 Belediye Derincespor 34 18 4 12 51 24 66 +27
3 Belediye Kütahyaspor 34 18 5 11 52 34 65 +18
4 52 Orduspor FK 34 19 8 7 54 34 64 +20
5 Nevşehir Belediyespor 34 16 8 10 52 40 58 +12
6 Karaköprü Belediyespor 34 16 10 8 44 32 56 +12
7 Karşıyaka 34 15 10 9 44 28 54 +16
8 Çatalcaspor 34 11 12 11 40 39 44 +1
9 Amasyaspor Futbol Kulübü 34 11 12 11 33 36 44 -3
10 Elazığspor 34 12 16 6 44 53 42 -9
11 1922 Konyaspor 34 11 15 8 42 47 41 -5
12 Hacettepe 1945 34 9 16 9 41 50 36 -9
13 Ağrı 1970 Spor 34 8 14 12 23 39 36 -16
14 Edirnespor 34 10 19 5 35 45 35 -10
15 1954 Kelkit Bld.Spor 34 7 13 14 25 35 35 -10
16 Yomraspor 34 7 14 13 36 42 34 -6
17 Eskişehirspor 34 6 20 8 39 69 26 -30
18 Şile Yıldızspor 34 5 18 11 29 65 26 -36
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 30/05/2023 Alanyaspor vs Kasımpaşa
 30/05/2023 Fatih Karagümrük vs Kayserispor
 30/05/2023 Fenerbahçe vs Antalyaspor
 30/05/2023 Giresunspor vs Trabzonspor
 30/05/2023 İstanbulspor vs Adana Demirspor
 30/05/2023 MKE Ankaragücü vs Galatasaray
 30/05/2023 Sivasspor vs Konyaspor
 03/06/2023 Konyaspor vs Fatih Karagümrük
 03/06/2023 Adana Demirspor vs Başakşehir FK
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 21/05/2023 Manisa FK 1 - 5 Pendikspor
 21/05/2023 Çaykur Rizespor 0 - 0 Altınordu
 21/05/2023 Bodrumspor 1 - 1 Göztepe
 Hük. Adanaspor 0 - 3 Samsunspor
 Hük. Yeni Malatyaspor 0 - 3 Denizlispor
 21/05/2023 Bandırmaspor 1 - 1 Gençlerbirliği
 21/05/2023 Eyüpspor 2 - 1 Keçiörengücü
 21/05/2023 Erzurumspor FK 2 - 0 Boluspor
 20/05/2023 Altay 3 - 1 Tuzlaspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 20/05/2023 Zonguldak Kömürspor 3 - 1 Pazarspor
 20/05/2023 Kastamonuspor 3 - 2 Kırşehir Futbol Spor Kulübü
 Hük. Adıyaman FK 0 - 3 Fethiyespor
 Hük. Diyarbekir Spor 0 - 3 Bucaspor 1928
 20/05/2023 Van Spor FK 8 - 0 Balıkesirspor
 20/05/2023 İskenderunspor A.Ş. 5 - 1 Uşak Spor
 20/05/2023 Etimesgut Belediyespor 2 - 0 Serik Belediyespor
 20/05/2023 1461 Trabzon FK 2 - 0 Kırklarelispor
 20/05/2023 Karacabey Belediye Spor 2 - 0 Sarıyer
 20/05/2023 Ankara Demirspor 1 - 0 Kocaelispor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 20/05/2023 1922 Konyaspor 4 - 1 Hacettepe 1945
 20/05/2023 Belediye Kütahyaspor 4 - 1 1954 Kelkit Bld.Spor
 20/05/2023 Edirnespor 6 - 2 Şile Yıldızspor
 20/05/2023 Belediye Derincespor 3 - 0 Karaköprü Belediyespor
 20/05/2023 52 Orduspor FK 2 - 1 Amasyaspor Futbol Kulübü
 20/05/2023 Elazığspor 0 - 4 Karşıyaka
 20/05/2023 Nevşehir Belediyespor 3 - 2 Eskişehirspor
 20/05/2023 Yeni Mersin İdman Yurdu 5 - 1 Yomraspor
 20/05/2023 Çatalcaspor 2 - 0 Ağrı 1970 Spor
HABER ARŞİVİ
GAZETEMİZ
Tüm Anketler
Web sitemize nasıl ulaştınız?
ŞANS OYUNLARI
BİZİ TAKİP EDİN
  • YUKARI