Sibel ÖZBUDUN

TARİHİ UNUT(TUR)MAYAN HİKÂYELER[*]

Sibel ÖZBUDUN
  11-11-2023 00:51:00

SİBEL ÖZBUDUN-TEMEL DEMİRER

 

"Hızır Paşa bizi berdar etmeden

Açılın kapılar Şah'a gidelim

Siyaset günleri gelip yetmeden

Açılın kapılar Şah'a gidelim."[1]

 

Yıllardır Elazığ Zindanı'nda ikamete zorunlu yazar Ergin Doğru, son yapıtı 'Bize Ölüm Yok'[2] başlıklı hikâyelerinde Alevî tarihinin onurlu, acı tarihinden kesitleri edebi bir üslupla belleklerimize nakşediyor.

Bu değerli çabayı, Isak Dinesen'in "Hikâye gibi anlatıldığında ya da yazıldığında, bütün dertler katlanılabilir olur," saptamasının çok ötesinde ele almakta yarar var.

Çünkü egemen baskı bağlamında Alevîlik tarihinin katlanılabilir hiçbir yanı yoktur, olmamıştır da...

Kolay mı?

Alevîliğin tarih bilgisinde, baskılar/ zulüm karşısında muhalif bir toplumsal duruş kayıtlıyken; o, egemenler tarafından bir türlü yola getirilemeyen isyankâr değerler toplamının yoludur.

Gerçekten de eğrinin yanında yer almayan ve her dem doğanın, aklın, vicdanın dostu olan Alevîlik, "72 millete aynı nazarda bakan" toplumsallaşmış bir inanç hâli, ama aynı zamanda ortaklaşmacılığın (komünalizm) tecessümüdür.

Alevîliği klasik bir din gibi ele almak yanlış olur. Onun, semavi dinlerde, tek tanrılı dinlerde olduğu gibi Tanrısı, kutsal kitabı veya peygamberi yoktur. İnsan ve doğa merkezli Alevîlik için cennet ve cehennem de dünyadadır. Varlık bir bütündür.

İnsana sevgi, saygıyla mücehhez Alevîlik mazlumdan yana; haksıza karşıdır.

Dr. Hikmet Kıvılcımlı, "Sınıflı topluma en az bulaşmış bir grup" olarak betimlediği Alevîliği ilkel sosyalizm diye tanımlarken;[3] üzerinde düşünülmesi gereken bir meselenin de altını çizer. Baskın yanıyla toplumsal düşünce ve davranışla betimlenmesi mümkün Alevîliği düşünürken Babailerin, Kalender Şahın, Börklüce'nin, Koçgiri'nin ve daha nice pratiklerin siyasi ve felsefe boyutunu görmek gerekir; tabii Hallac-ı Mansur'u, Hace Bektaş'ı, Kaygusuz Abdal'ı, Şeyh Bedreddin'i de anımsa(t)makta yarar var...

Soru(n) böyle olunca da Alevîlik, İslâmî gruplar açısından heterodoks ya da senkretik olarak görülürken; Osmanlı ulemasına göre Alevîlik (diğer adıyla Kızılbaşlık) Osmanlı siyasal-dini düzenine başkaldırının adıydı. O yüzden politik olarak isyancı, dini olarak sapkın/ rafizî idi.

Tarihinde kesiintisiz bir baskıya maruz bırakılan Alevî inancının büyük trajedileri Ergin Doğru'nun satırlarına yansıyor!

* * * * *

Mesela Maraş...

"Her şey bir anda oldu... Yörük Selim mahallesine de saldırılar başlamıştı... Muhtar silahını Döne ile Canan'ın üzerine doğrulttu; 'Kelime-i şahadet getirin kâfirler! Bari geberirken Müslüman olun,' dedi... Döne'yi yerden kaldıran bir kadın; 'Bacım oğlun Ali'yi bodrumda öldürmüşler..." ("Kendi Kanında Kaynatılan Ali", ss.9-15)

Hatırlayın: Maraş katliamı son derece planlı, programlı, günler öncesinden tertiplenen bir katliamdır. Günlerce etnik ve inançsal açıdan karşıtlık derinleştirilmiş, "düşman kitlenin" mekânları ile ilgili çalışmalar yapılmış, kapılar işaretlenmiş, Alevîyi öldürürken cennete gidecek kitle belirlenmiş, cami minarelerinde toplum kışkırtılmış; gavur, komünist, Alevî, Kürt kavramları üzerinde sürü kültürü oluşturulmuştur. Türklük ve Müslümanlık adına yapılan, yaşlı-genç, kadın-erkek, zengin-fakir ayrımı yapmadan hedef kitle katliama uğratılmıştı.

Ve Maraş Katliamı göstere göstere gelmişti. İlk sinyal 1978 Nisan'ında Malatya'da verilmiş, Eylül ayında Sivas'ta Alevîlerin oturduğu mahalleler yakılıp yıkılmış, ardından 19 Aralık günü Milli Piyango bileti satıcısı kılığındaki 26 MİT elemanı Maraş'tayken sinemaya atılan bombayla, faşist yobazlar harekete geçmişti. "Kanımız Aksa da Zafer İslâm'ın" ve "Müslüman Türkiye" sloganlarıyla sinemadakileri peşlerine takıp CHP il merkezini, TÖB-DER binasını tahrip etmişlerdi. 21 Aralık'ta iki solcu öğretmen öldürülmüş, ertesi gün yapılan cenaze törenine binlerce kişilik bir güruh "Komünistler Ulu Cami'yi yakıyor", "Alevîlere ölüm" diye saldırmış ve 23 Aralık günü vahşi bir katliama başlamışlar ve üç gün boyunca cellâtlıklarını sürdürmüşlerdi. Yüzlerce insan hunharca katledilmiş, yüzlerce ev ve işyeri yakılıp yıkılmıştı.

İşte faşizm tam da böyle bir şeydi. Kapıları omuzlayan, baltaları savuran, damlara pencerelere dinamitler fırlatan, katil sürülerinin karanlık gölgeleriydi. Cahil Ökkeş'e yirmi yıllık komşusunu kurşunlatan zalimlikti. Fazıl dedelerin, Güher ninelerin yanmış kömürleşmiş cesetleri üzerinde tepinmekti. Küfürdü. Ateş, kan ve ölüm, hep ölümdü. Gelin kadının karnındaki bebenin parçalanmasıydı. Yaşlı kadının, ailesi öldürüldükten sonra ırzına geçilmesi, defalarca ırzına geçilmesi ve sağ bırakılmasıydı. Fate'nin dört yaşındaki bebesinin dili dolanıp şahadet getiremedi diye beyninden kurşunlanmasıydı. Yetmiş beş yaşındaki Finey kadının din iman uğruna gözlerini tornavida ile oyması için Durdu'nun aklının çelinmesiydi. İsmi belirsiz bir yurttaşın karnına kazık çakılarak meçhul eşhas tarafından öldürülmesiydi. Bunlar ajitasyon değil! Bunlar gerçekler! Dönemin arşivlerinde rahatlıkla bulunabilir.

Evet, tarihin en kanlı katliamlarından biriydi Maraş. 19 Aralık 1978'de başlayıp, bir hafta süren katliamda resmi rakamlara göre 120 insan öldürüldü, yüzlercesi yaralandı, çok sayıda kişi göç etmek zorunda bırakıldı. Resmi olmayan verilere göre ise hayatını kaybedenlerin sayısı 500'ün üzerinde. Ülkücüler tarafından Alevî yurttaşların hedef alındığı katliamda 210 ev ile 70 işyeri tahrip edildi.

Katliamın sorumluları hakkında başlatılan ve 23 yıl süren yargılamalarda ise 22 kişiye idam, 7 kişiye müebbet hapis cezası, 321 kişiye 1 yıldan 24 yıla kadar hapis cezası verildi. Katliamda önemli rol oynayan 68 kişiye de ulaşılamadı. Sıkıyönetim mahkemesinin aldığı kararlar daha sonra Yargıtay tarafından bozularak, idam kararları uygulanmadı. Süreli ceza alan sanıkların cezaları da 1991 yılında çıkarılan Terörle Mücadele Kanunu ile ertelendi ve ardından sanıklar serbest bırakıldı.

Başlangıcı ve sonuçları itibariyle Gazi Katliamı da, Maraş'tan farklı değil idi!

Ergin Doğru'nun hikâyelerinden birinde Trabzon'da görülen Gazi Katliamı davasına ilişkin şu diyalogdaki üzere: "Öztürk, mahkeme heyetine: 'Hâkim Bey, ölen yirmi bir kişiye karşı on dört yıl adalet mi? Bir tek soru soracağım size, vicdanınız rahat mı?'

Hâkim, gazeteciye baktı, güldü: 'Biz vicdanımızı rahatlatmak için değil, devletin bekası için karar veriyoruz,' dedi." ("Adalet mi Dediniz?", ss.16-21)

* * * * *

Ya bizlere hep Behçet Aysan'ın, "gidiyorum/ bu şehri, bu yağmuru, bu düşleri,/ bu aşkı, bu kavgayı, bu kederi/ size bırakarak," dizelerini anımsatan Sivas?

Yazarımızın hikâyelerindeki şu satırlar hemen her şeyi özetliyor gibi:

"Hallac-ı Mansur'u, Nesimi'yi, Pir Sultan'ı, Seyit Rıza'yı katleden zihniyet, Sivas'ta yeniden hortlamıştı." ("Bize Ölüm Yok", ss.32-34)

"Kitaplardan okumuş, anlatılanlardan dinlemişlerdi... Dersim'de, Koçgiri'de, Maraş'ta yapmadılar mı? Daha dün Sivas'da insanları diri diri yakmadılar mı? Niye şaşırıyoruz, devlet niye bunu yaptı demek saflık değil mi?" ("Al Gelinlik İçinde", ss.22-28)

 "Oğlum, insanları yakmaktan utanmayanlar, Madımak Kebapçısı'nda kebap yemekten mi utanır?" "Kebapçı", ss.44-47)

Evet, türküler, şiirler, yazılar ateşe düşmüş ve insanlığın ak yüzüne kara bir duman çökmüştür artık Sivas Madımak Oteli'nde; Pir Sultan Abdal'ın, "Sivas ellerinde sazım çalınır/ Çamlıbeller bölük bölük bölünür/ Dosttan ayrılmışım bağrım delinir/ Katip ahvalimi Şah'a böyle yaz/ Pir Sultan Abdal'ım hey Hızır Paşa/ Gör ki neler gelir sağ olan başa/ Hasret koydun bizi kavim kardaşa/ Katip ahvalimi Şah'a böyle yaz," dizelerini anımsatırcasına...

Ve sonra Çorum!

"Gece hiç bitmeyecek gibiydi. Karanlık sürdükçe Çorum yangın yerine dönmüştü... Çorum ikiye bölünmüştü. Alevîler ve Sünnîler birbirinden tamamen ayrışmıştı." ("Katil Benim Katilim", ss.61-65)

* * * * *

Ve nihayet 1937'den 1938'de "Yavuz Selim İmgesi"nin izlerini taşıyan[4] Dersim...

Bilinir; "1. Umumi Müfettiş İbrahim Tali Bey 1931 yılında hazırladığı Dersim raporunda aşiretlerin cezalandırılmasının yetersizliğinden yakınmaktadır. Dersim meselesine Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak'ın yaklaşımı ve çözüm önerisi ise şöyledir: "Dersim evvela koloni gibi nazarı itibara alınmalı, Türk camiası içinde Kürtlük eritilmeli, ondan sonra da tedricen öz Türk hukukuna mazhar kılınmalıdır."[5]

Bir şey daha: "Dersimlilere göre şehirde en az 300 toplu mezar bulunuyor. İnsanlar sık sık bu toplu mezarları ziyaret ediyor, mum yakarak dua ediyorlar,"[6] der Jaclynn Ashly...

Ergin Doğru da, hikâyelerinde denilenlere ekler:

"Mevsimin son güneşiydi artık. Ortalığı kavuran yaz sıcakları yerini hüzün mevsimine bırakırken Dersim'in çektiği acılar değişmemişti. Ölümün kol gezdiği diyarlarda yaşam tesadüflere bağlıydı. Otuz yedi bitmişti." ("Kucakta Ölür Bebeler", s.66-74)

 "Dersim'in üstüne çöken kara bulutlardan sonra evinden, barkından, hayvanlarından, canından olan insanları düşündükçe gözleri buğulanıyor, gözyaşı içtiği çaya karışıyordu." ("Kuşun Kanadında", ss.75-83)

 "Yıllar yılları kovaladı. Ne Dersim'in acısı dindi ne de yezidin zürriyeti kurudu." ("Mirzali", ss.84-103)

* * * * *

Tüm bunların anlattığı ise derin bir ötekileştirme ve ayrımcılık idi, yazarın altını çizdiği gibi...

"Evlenirken kurduğu hayaller bir bir yıkılıyordu... Zehra, Osman'a: 'Yapma Osman, annen bana her gün hakaret ediyor, ses çıkarıyor muyum? Kabul et Alevî olduğum için annen beni hiç istemedi." ("Yol Bir Olmayınca", ss.48-56)

 "Alevî ve Kürt olmak, İstanbul'un göbeğinde ölmek için yeterli bir gerekçeydi." ("Halil Dede", s.57-59)

Özetin özeti: Zindandaki saygıya değer direngen üretkenliğiyle Ergin Doğru, unutmanın zulme ortaklığa denk olduğu bir coğrafyada, acılı tarihten derlediği hikâyeleriyle, derin travmalara, yıllar boyu tekrarlanıp, bitip tükenmeyen ötekileştirme trajedisine- Angela Davis'in, "Irkçı bir toplumda ırkçı olmamak yetmez, ırkçılık karşıtı olmak gerekir," vurgusuyla- tanıklık ediyor.

 

21 Ekim 2023 13:08:26, İstanbul.

 

N O T L A R

[*] Newroz, Kasım 2023...

[1] Pir Sultan Abdal.

[2] Ergin Doğru, Bize Ölüm Yok, Aram Yay., 2023, 116 sahife.

[3] Hikmet Kıvılcımlı, Tarih Devrim Sosyalizm, İstanbul, Tarihsel Maddecilik, 1965.

[4] Şükrü Aslan, "Dersim 37/38'de Yavuz İmgesinin İzleri", Güney Dergisi, No:97, Temmuz-Ağustos-Eylül 2021, s.40-41.

[5] Ümit Kardaş, "Kürtler (7)-Dersim'den 'Tunç Eli'ne", 25 Temmuz 2021... https://artigercek.com/yazarlar/umitkardas/kurtler-7-dersim-den-tunc-eli-ne

[6] Jaclynn Ashly, "Dersim Katliamı Hâlâ Kürtlerin Hafızasında", Yeni Yaşam, 11 Şubat 2021, s.8.

 

 

  Bu yazı 9685 defa okunmuştur.

  YORUMLAR 0 Yorum YORUM YAP

Bu Yazı'ya ilk yorum yapan siz olun.

  FACEBOOK YORUM

Yorum

  YAZARIN DİĞER YAZILARI

  BİZİ TAKİP EDİN

  • ÇOK OKUNANLAR

      SON YORUMLAR

    PUAN DURUMU

    Takım O G M B A Y P AV
    1 Galatasaray 36 30 1 5 91 31 95 +60
    2 Fenerbahçe 36 26 4 6 90 39 84 +51
    3 Samsunspor 36 19 10 7 55 41 64 +14
    4 Beşiktaş 36 17 8 11 59 36 62 +23
    5 Başakşehir FK 36 16 14 6 60 56 54 +4
    6 Eyüpspor 36 15 13 8 52 47 53 +5
    7 Trabzonspor 36 13 11 12 58 45 51 +13
    8 Göztepe 36 13 12 11 59 50 50 +9
    9 Çaykur Rizespor 36 15 17 4 52 58 49 -6
    10 Kasımpaşa 36 11 11 14 62 63 47 -1
    11 Konyaspor 36 13 16 7 45 50 46 -5
    12 Alanyaspor 36 12 15 9 43 50 45 -7
    13 Kayserispor 36 11 13 12 45 57 45 -12
    14 Gaziantep FK 36 12 15 9 45 50 45 -5
    15 Antalyaspor 36 12 16 8 37 62 44 -25
    16 Bodrum FK 36 9 17 10 26 43 37 -17
    17 Sivasspor 36 9 19 8 44 60 35 -16
    18 Hatayspor 36 6 22 8 47 74 26 -27
    19 Adana Demirspor 36 3 28 5 34 92 2 -58
    Takım O G M B A Y P AV
    1 Kocaelispor 38 21 8 9 68 41 72 +27
    2 Gençlerbirliği 38 19 8 11 57 34 68 +23
    3 Fatih Karagümrük 38 19 10 9 55 36 66 +19
    4 İstanbulspor 38 20 14 4 67 38 64 +29
    5 Bandırmaspor 38 17 8 13 52 45 64 +7
    6 Erzurumspor FK 38 19 12 7 53 31 64 +22
    7 Boluspor 38 17 11 10 66 40 61 +26
    8 Iğdır FK 38 16 12 10 57 33 58 +24
    9 Amed SK 38 14 9 15 43 35 57 +8
    10 Çorum FK 38 14 12 12 49 45 54 +4
    11 Ümraniyespor 38 14 13 11 48 42 53 +6
    12 Esenler Erokspor 38 13 12 13 53 50 52 +3
    13 Sakaryaspor 38 13 13 12 48 54 51 -6
    14 Keçiörengücü 38 14 15 9 60 53 51 +7
    15 Manisa FK 38 14 18 6 50 52 48 -2
    16 Pendikspor 38 13 16 9 45 51 48 -6
    17 MKE Ankaragücü 38 14 18 6 49 48 48 +1
    18 Şanlıurfaspor 38 11 20 7 45 55 40 -10
    19 Adanaspor 38 7 22 9 32 75 30 -43
    20 Yeni Malatyaspor 38 0 38 0 14 153 21 -139
    Takım O G M B A Y P AV
    1 Sarıyer 34 25 2 7 80 22 82 +58
    2 Batman Petrolspor 34 26 6 2 64 24 80 +40
    3 GMG Kastamonuspor 34 19 3 12 57 29 69 +28
    4 Adana 01 Futbol Kulübü 34 19 7 8 62 30 65 +32
    5 Altınordu 34 16 7 11 57 35 59 +22
    6 Beykoz Anadolu 34 15 11 8 47 46 53 +1
    7 İskenderunspor A.Ş. 34 13 10 11 49 38 50 +11
    8 1461 Trabzon FK 34 13 13 8 44 37 47 +7
    9 Fethiyespor 34 11 13 10 32 40 43 -8
    10 24Erzincanspor 34 10 13 11 45 52 41 -7
    11 Kırklarelispor 34 10 14 10 42 44 40 -2
    12 Sincan Belediye Ankaraspor 34 10 15 9 44 40 39 +4
    13 İnegölspor 34 10 13 11 42 51 38 -9
    14 Kepezspor FAŞ 34 9 16 9 37 46 36 -9
    15 Isparta 32 Spor 34 7 15 12 33 51 33 -18
    16 Karaköprü Belediyespor 34 7 19 8 39 52 29 -13
    17 Altay 34 10 20 4 33 64 25 -31
    18 Hes İlaç Afyonspor 34 0 33 1 6 112 5 -106
    Takım O G M B A Y P AV
    1 Bursaspor 30 21 2 7 64 17 70 +47
    2 Karşıyaka 30 18 6 6 56 28 60 +28
    3 Muş Spor Kulübü 30 16 4 10 48 24 58 +24
    4 Belediye Kütahyaspor 30 17 6 7 57 37 58 +20
    5 Düzcespor 30 16 6 8 40 27 56 +13
    6 Silifke Belediye Spor 30 14 9 7 51 36 49 +15
    7 Anadolu Üniversitesi 30 13 9 8 39 32 47 +7
    8 Artvin Hopaspor 30 10 11 9 26 30 39 -4
    9 Tokat Bld Plevnespor 30 7 13 10 27 32 31 -5
    10 Kahramanmaraşspor 30 8 16 6 28 39 30 -11
    11 Bulvarspor 30 7 14 9 35 58 30 -23
    12 Kırşehir Futbol SK 30 7 15 8 26 48 29 -22
    13 Bornova 1877 30 6 14 10 36 53 28 -17
    14 23 Elazığ Futbol Kulübü 30 5 14 11 18 31 26 -13
    15 Kuşadasıspor 30 7 20 3 25 51 24 -26
    16 Ergene Velimeşe 30 6 19 5 17 50 23 -33
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     08/08/2025 Antalyaspor vs Kasımpaşa
     08/08/2025 Çaykur Rizespor vs Göztepe
     08/08/2025 Eyüpspor vs Konyaspor
     08/08/2025 Fatih Karagümrük vs Başakşehir FK
     08/08/2025 Fenerbahçe vs Alanyaspor
     08/08/2025 Gaziantep FK vs Galatasaray
     08/08/2025 Kayserispor vs Beşiktaş
     08/08/2025 Samsunspor vs Gençlerbirliği
     08/08/2025 Trabzonspor vs Kocaelispor
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     10/08/2025 Bandırmaspor vs Sakaryaspor
     10/08/2025 Bodrum FK vs Pendikspor
     10/08/2025 Boluspor vs Van Spor FK
     10/08/2025 Çorum FK vs Amed SK
     10/08/2025 Erzurumspor FK vs Sivasspor
     10/08/2025 Esenler Erokspor vs Adana Demirspor
     10/08/2025 Hatayspor vs Keçiörengücü
     10/08/2025 Iğdır FK vs Sarıyer
     10/08/2025 İstanbulspor vs Serik Belediyespor
     10/08/2025 Ümraniyespor vs Manisa FK
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     24/08/2025 Altınordu vs Erbaaspor
     24/08/2025 Batman Petrolspor vs İnegölspor
     24/08/2025 Beyoğlu Yeniçarşıspor vs İskenderunspor A.Ş.
     24/08/2025 Elazığspor vs Adana 01 Futbol Kulübü
     24/08/2025 GMG Kastamonuspor vs Sincan Belediye Ankaraspor
     24/08/2025 Karacabey Belediye Spor vs Kepezspor FAŞ
     24/08/2025 Karaman Futbol Kulübü vs Bucaspor 1928
     24/08/2025 MKE Ankaragücü vs 24Erzincanspor
     24/08/2025 Şanlıurfaspor vs Beykoz Anadolu
    Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
     07/09/2025 Beykoz İshaklıspor vs Yeşil Yalova FK
     07/09/2025 Çorluspor 1947 vs Bulvarspor
     07/09/2025 Etimesgut Spor vs Silivrispor
     07/09/2025 Galata vs Edirnespor
     07/09/2025 İnegöl Kafkas GK vs Çankaya SK
     07/09/2025 İnkılap FSK vs K.Çekmece Sinopspor
     07/09/2025 Polatlı 1926 Spor vs Bursa Nilüfer FK
     07/09/2025 1923 M.K.Paşaspor vs Fethiye İdman Yurdu