"Kapımızın önündekileri anlamaya çalışmak, daha ötelerde yatanları anlamak için en iyi hazırlıktır." Hypatia

 Yazmak istiyorum evet yazmak… Garip ama gerçek, eğer hakikat yolunda ilerlemek gibi bir derdiniz var ise etrafınızda gül atandan çok, taş atan olur. Lakaplar, sıfatlar, karalamalar, dedikodular, fişlemeler hatta prangalar arkası… Hırsız, düşkün, asi, isyankar, cadı, büyücü, makam sevici, egoist, ahmak, bölücü, ayrıştırıcı, budala… Gibi gibi...

Dün olduğu gibi bu gün de böyledir durum. Zaman, kişi, yer değişse de ortadaki mesele aynı kalmıştır. Hele kadının işi daha da zordur. Kadını vurmanın, uzaklaştırmanın yolu daha acımasız, cinsiyetçi olmuştur.

 Mısır'da bundan yüzyıllar önce yaşamış Hypatia… Bir filozof, bir matematikçi, bir astronom… Felsefe, matematik yanında gezegenlerin konumu, yıldızların yüksekliğini ve açılarını ölçmeye yarayan "usturlap" ve sıvıların göreceli yoğunluğunu belirlemeye yarayan "hidrometri" icat eden kadın… Doğayı bilimle anlamaya çalışmış bir öncü, ilk kadın filozof, özgürlük savunucusu… Sonradan "cadı avı" olarak bilinen kadın düşmanlığının ilk kurbanı… Tarihte her ne kadar yok sayılıp, aşağılanmaya çalışılsa da kibirle "Neden kadın düşünür yok?" dese de erk zihniyet, bu soruya yaşamı, duruşu ve acı sonuyla cevabı Hypatia vermiştir.

 İlk öğretmeni, Matematikçi ve aynı zamanda üniversite yöneticisi babasıydı. Onu küçük yaşlarda eğitmeye, soru sormaya yöneltti. Atina'da, Roma'da eğitim aldı ve daha sonra yurduna döndü. İskenderiye Kütüphanesi'nde farklı dinlerden (Paganlar, Museviler, Hristiyanlar) mensup kişilere dersler verdi. Platon'un ve Aristo'nun fikirlerini yurduna taşıdı. Avrupa'dan, Afrika'dan, Asya'dan onu dinlemeye geldiler. Ders verdiği sınıfı, evi bilginlerle, öğrencilerle dolup taşardı. Hypatia, herkes herseyden faydalansın, konuşulsun tartışılsın isterdi. Bu sebeple halka açık, meydanlarda dersler verir, anlatırdı. Platon'un, Aristo'nun fikirlerini dinlemek isteyenler etrafına dolardı. Bu bir erkek filozof için gayet normal iken, bir kadın tarafından bu tür davranışların gösterilmesi sıra dışıydı. Hypatia aynı zamanda çok güzeldi. Onlarca evlilik teklifi almasına rağmen her seferinde "ben gerçekle evliyim" diyerek kibarca geri çevirirdi. Bu durum, dönemin Hristiyan bağnazlarının hoşuna gitmemişti, doğmatik fikirlerine tersti, yerlerinden, iktidarlarından olmak korkutucuydu. Onu, Hypatia'yı tehlike olarak görüyorlardı, seveni, sayanı, dinleyeni, öğrencileri çoktu. Öğrencileri arasında o dönemin İskenderiye Valisi Orestes, Piskopos Synesius da vardı. Günden güne itibar kazanıyor, etrafındakilere ışık oluyordu Hypatia. Aydınlık, karanlığın hoşuna gitmemişti. Kendi iktidarlarına tehlikeydi, buna uygun bir çözüm bulmalıydılar. Bu çözüm de öyle olmalıydı ki ibret-i alem olmalıydı.

 Öyle olmalıydı ki kimse bir daha, hele bir kadın aydınlığın peşinden gitmemeli, doğruyu anlatmamalı, düşünmemeli, sorgulamamalıydı. İtaat yoksa cezası da büyük olmalıydı. Sinsice bekliyordu karanlık, karanlığın sözcüsü İskenderiye Vali'si oldu (kendisi daha sonra Aziz ilan edildi). Hypatia'yı İncil'den ayetler göstererek "iffetsiz, büyücü, şeytan" ilan ettiler. Gün be gün dedikodular, provokasyonlar, doldurmalar arttı. Hristiyanlar ve Paganlar arasındaki çatışmalar çoğaldı. Bir Pagan düşman seçilmişti çoktan. Karanlık gücünü yavaş yavaş topladı ve pusuya yattı. Hypatia Pagan Vali Orestes'in himayesindeydi (onun da Hypatia ' a aşık olduğu söylenir). Kendisini uyardı ve okula gitmemesini, her an her şeyin olacağını söyledi. Hypatia kararlıydı. İnandığı doğruların arkasında kalacaktı.

"İnanmadan önce sorgula ve bildiklerinin arkasında dur." Hypatia Karanlık pusudaydı, ellerini sıvazlıyor, ağzından salyalar akıyordu. Gözleri zifiri karanlıktı, tek bir düşman vardı, o da aydınlığın neferi Hypatia… Plan belliydi, dedikodular yerini bulmuş, ilan edilmiş, şimdi herkes görmeli duymalıydı. Okulun önünde bekleyen güruh Hypatia'nın saçından tutar, kimileri taşlamaya başlar, yerlerde sürükleyerek, at arabasına bindirirek, Caesarium adı verilen kiliseye götürürler. Arabadan zorla indirirler. Hyptia güzeller güzeli bir kadındı. Bir bilgin, bir mucit olmasının bir önemi yoktu. Kadındı! Hypatia'yı siddet kullanarak, çırılçıplak soydular. Yüzünü tahrip edip gözlerini çıkarttılar, son nefesini verene kadar keskin midye kabuklarıyla derisini kazıyıp, parçaladılar. Parçalanan bedenini, Cinaron denilen yere götürerek, ibret-i alem olsun diye yaktılar. Korkuyu saldılar bir kere. Düşünmek, araştırmak kimsenin umurunda değildi, bir hedef olmalıydı. Taşlanacak biri, iktidar sağlam kalmalıydı, güç elde kalmalıydı. Toplum sinmeliydi ki bir daha ses çıkartan olmamalıydı.

Güzel kadın Hypatia… Bilim insanı filozof, olmuştu iffetsiz, büyücü…

Karanlık o gün kazandı, ama bugün o karanlığın adı yok. Hristiyan bağnaz bir güruh, doldurulmuş kalabalık, çete...

 Hypatia ise MS 415'de öldüğü ya da öldürüldüğü halde yaşıyor. Hypatia'nın tüm eserleri yakıldı ama bilgileri araştırmaları aktarılmaya devam ediyor. Rönesans ressamlarından Raphael "Atina Okulu" resmine konu olmuş ve Vatikan'ın müzelerinden Stanza della Segnatura'da dört duvarından birinde yer alıyor.

Kopernikus'un güneş merkezli evren modelini ortaya koyarken Hypatia'dan etkilendiği söylenir. Hypatia'nın dediği gibi "Düşünme hakkınızı saklı tutun çünkü yanlış da olsa düşünmek, hiç düşünmemekten daha iyidir."

Düşünmeye, sorgulamaya devam! Yine Hypatia'nın dediği gibi, "Bizi birleştiren şeyler ayrıştıran şeylerden daha çok. Hepimiz kardeşiz." Hepimiz kadınız!

Yaşasın Hypatialar!

 Yazımın devamı gelecek…

Özgün Kutan-Baran