Erdoğan YALGIN
  Güncelleme: 03-02-2023 12:44:00   03-02-2023 12:27:00

Gıdası “ateş”, nefesi “seher yeli” olan

Gıdası “ateş”, nefesi “seher yeli”  olan

Holiya Xızır < Hızırın Kuşu/ Kartalı

Hızır, başta Mezopotamya halkları olmak üzere, bir çok toplumu dini ve kültürel açıdan derinden etkilemiştir. Havada, karada ve denizlerde Onun ruhsal silueti dolaşmaktadır. Bu konuda sözü, inci gibi nakışlayıp ne kadar dizsek de az gelir! Zira Onu yaşayanlar ve Onunla hasbıhal edenler ancak bu deruni manayı anlayabilir. Hep dile getiririm. Her inancın-dinin kendine özgü bir dili ve ürettiği kavramsal kuramları vardır. Bir inanç, ancak kendi diliyle yaşayabilir. Dildeki kavramlar unutulduğunda yalnızca inanç değil, toplumu var eden bütün değerleri zamanla tükenir. Toplum başkalaşır.

Yazılı ve sözlü kaynaklarda hiç dile getirilmeyen Xızır’la alakalı önemli bir konuyu dikkatlerinize sunmak istiyorum. Kürtçe dillerinde “Höl, Hol, Heli, Oli” olarak telaffuz edilen Xızır’ın o kutsal “Kuşunu, Kartalını” sizlere tanıtmak, hatırlatmak istedim. Onun adı Dersim’de, Kadın Anaların dilinde; “Holi ya Xızır < Hızır’ın Kuşu, Heli ya Reş < Kara Kartal, Holi ya Ocax é < Kutsal Ocağın kuşu” ve benzeri isimlerle dualara dönüşür. Unutmayınız; Heli ya Xızır, aynı zamanda dişildir. Anadır. Bolluk ve bereketin sembolüdür.

Dersim’de her Ocağın bir Helisi (kara kartal) vardır. Her talip, mensup olduğu ocağın kutsal kartalına sığınır. Ya Heli ya Bamasır.., Ya Oli ya Quréş…, Ya Holi ya Axucan…, vs… diye başlayan dualarda, Xızır’ın bu kara kartalını yardıma çağırır. Dersim’de özellikle Kadın Analar; sadece Xızır günlerinde değil, zamanın her anında “Ya Holiya Xızıri tu heyi < Ya Hızırın kuşu sen varsın! Ya Heli ya Xızır tu zarok a min Xweles ke < Ya Hızırın kuşu sen benim çocuklarımı koru!” benzeri dualar ederek, yakarışlarda bulunurlar.

Bu vesileyle toplumsal hafızada bazı arkaik algılar mimlenmiştir. Buna göre; Xızır’ ın bir Kartalı varmış. Onun mekanı, yeryüzünün en yüksek dağıymış. O herkesi görürmüş. Havalarda uçarak yer yüzündeki darda olan bütün canlılara, yardım edermiş. Xızır; bu Kartalına “sürekli havalarda uçmasını ve insanları gözetlemesini istemiş. Darda-zorda olan insanlara yardım etmesi için” onu görevlendirmiş. Bu yüzden Holi ya Xızır’ı her kim çağırırsa, hemen Onun yardımına uçarmış. Bazen de birey, eğer insan-i kamil yolundaysa, o çağırmasa da onun yardımına gidermiş, vs.

Genel anlamda bu “kartal-kuş kültü” daha çok Mezopotamya çıkışlı ve Aryen halklarının  ortak bir değeri olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda bir çok ulusun-halkın değer verdiği, sembolik bir motifidir.

Kürtçede “Hızır’ın Kartalı” olarak bilinen “Holi /Höli/ Heli” nin farklı coğrafyalarda ve dillerde değişik isimleri vardır. Buna göre; Başlangıç itibariyle Aryen mitolojisindeki adı Simorg, Simûrg’dur. Zerdüşt’ün Avestasında; “iyilik tanrısı” olan Ahura Mazda’nın “Ateşin sesini duyan kuş” anlamına da gelen "Morğ-i Ahurayi” ismiyle yer almıştır. Yine Aryen mitolojisinde “İri” yapısından ötürü kendisine "Şah-i Morğan < Kuşların Şahı" olarak da ün verilmiştir. Tıpkı Şah-i Maran gibi…

Daha sonraları Araplar; Aryan-Eran-İran topraklarına girmesiyle (634) birlikte, Aryanların  edebi  ve sözlü geleneklerinde var olan bu kuşa/kartala “boyunun çok uzun oluşundan dolayı” Ona “Anka Kuşu” demişler. Arap’lar; “Anka” adını, İbranicedeki “Anak” sözcüğünden  almışlar. Manası “gerdanlık, uzun boylu vs.” anlamlarını içermektedir.  Arapçadan, Türkçeye de “Zümrüdü Anka” olarak geçmiştir. Çok ilginçtir, Arap edebiyatında bizim Holimiz; aynı zamanda aklı simgeleyen, bilgelik konumuyla “Cebrail” le  betimlenmiştir.

Huma, Homa Kuşu’nun asıl kaynağı da yine Xızır’dır. Kürtçede Hak’kın bir diğer adı olan (Huda), X(H)uda’nın “Hu” su ile Anne’nin adı “Ma” nın bileşiminde meydana getirilmiş olan Hu-ma, konumuz dahilinde dişil ve tanrısal bir özelliğe sahiptir. Zira O, Avestada da adına sıkça yer verilen ve Aryen inancındaki “kutsal su, içecek” olan Homa’dan içmiştir. Xızır gibi ölümsüzdür! Kürt dillerinde Homa, Homay; aynı zamanda Tanrının adıdır. Bundandır ki; Yanıp, yanıp küllerinden yeniden doğandır. O; yükseklerde uçan ve her şeye vakıf olandır.

Kendi ateşinde yanarak, küllerinden yeniden doğan "Simurg”, yani “Morğ-i Ahurayi”, yani “Hel-Anka-Huma Kuşu”, Bilgi ağacının dallarında yaşar ve her şeyi bilir, her şeyi görür ve kendisinden yardım dileyen herkesin yardımına uçar. Gıdasının “ateş”, nefesinin ise “seher yeli” olduğuna inanılır. Bakınız, “bilgi ağacının dalında yaşaması” müthiş bir betimlemedir.  Kürtçede “kuş yuvasına” Helin derler. Helin; Kadın Anaların dişiyle-tırnaklarıyla, yavruları için kurdukları, vücuda getirdikleri yuvalarıdır. Kutsaldır. İnancımızda kuş yuvalarının dokunulmazlıkları vardır. Kuşların yuvası yıkılmaz, dağıtılmaz. O alan, dokunulmaz  bir tabudur. Çünkü her kuşun yuvası,  Xızırın kuşunun, yavrusunun yuvasıdır.

Ünlü Fars Şairlerinden Firdevsi’nin (940-1020), 977-1010 yılları arasında toplamda 60 beyitten oluşan Şehnamesinde bizim Simorg ile alakalı bir çok beyit bulunmaktadır. Daha sonraki yıllarda başta Fars şairleri olmak üzere, Arap şair ve edebiyatçıları da konuya eğilmişlerdir.

Firdevs’i;  Şehnamesinde “Simûrg ile Zal’in ilişkisine temas eder. Şehnamede konu kısaca şöyle dile getirilmiştir. Sam’ın, bir oğlu olur. Fakat doğarken çocuk, beyaz-ak saçlı doğar. Bu yüzden “beyaz-ak saçlı” anlamına gelen Ona Kürtçedeki “Zal” adını verirler. Sam, bu olay karşısında tedirgin olur. “Kimseler görmeden bu çocuğu, bilinmez bir kayalığın üstüne bırakılmasını” ister. Emre uyulur ve Zal, bir dağ başına terkedilir. O sırada  Simûrg, kendi yavrularına yem aramak için havalanır ve Zal’i, aç-susuz bir şekilde bulur. Onu yavrularına getirirken, ilahi bir ses duyar. “Çocuğa dokunmamasını ve Ona, bir Anne gibi davranmasını” ister. Simuûg, Zal’i yavrularıyla birlikte büyütür. Derken zaman geçer. Sam, rüyasında oğlu Zal’i görür ve Elburz dağına giderek oğlunu, Simûrg’dan teslim alır. Simûrg, Sam’a tüyünden bir parça verir. Ve “dar’a düştüğü zaman bu tüyü yakmasını ve kendisinden” yardım dilemesini ister. Yıllar sonra Zal evlenir. Kürt Zal’in bir oğlu dünyaya gelir. Fakat dünyaya gelecek olan Zaloğlu Rüstem’in doğum sırasında Annesi zorlanınca, Yine Simûrg yardıma çağırılır. Yardıma gider ve doğumu gerçekleştirir. Zaloğlu Rüstem doğar. Eskiden Dersim’de köy evlerinde, kapı eşiklerine yada Ocak başlarına birer kuş tüyü bırakılırdı. Onun bolluk ve bereketine inanılırdı. Devam edelim!

Simorg, Şehnamede sadece ilahi güçlerle donanmış sıradan bir yaratık olarak değil, aynı zamanda evrenin sırlarından haberdar olan, zorlukları aşabilen, geleceği gören yeteneklere sahip bir Kartal olarak kabul edilir. Çok iri yapısı, son derece güçlü olması, Elburz Dağı'nda yuvasının bulunması, bilge ve akıllı olması, aynı zamanda evrenin gizliliklerini bilmesi, her hastalığa çare bulması ve her sorunu çözebilecek bilgilere sahip olması Simorg'un özelliklerindendir. Dikkat ederseniz bu özelliklerin hepsi Xızır’da mevcuttur.

Şahnemdeki Simûrg, akıllıdır, bilgedir, konuşmasını bilen, dil öğretendir. Yolunu kaybedenlere yol gösterendir. Hak’dan sonra kendisine dua edilendir. Bütün güç işler, Onun sayesinde kolaylaşır. Adı olan, fakat görünmeyendir. O, Eran’daki  Elbuz dağı olarak bilinen mitik Kaf dağında oturur ve üzerinde her kuştan bir tüy taşıdığı için yüzü bir insanın yüzüne benzeyendir. Fars edebiyatında bir diğer ismi de ”Sirenk” tir. “Si” otuz demektir. Yani Otuz renkli manasının nedeni ise her kuştan aldığı tüyle rengarenk olmasındandır. Yine  Sirenk, yerine getirilmesi güç vaatleri yerine getirendir. Gözleri kamaştıran parlaklığından ötürü güneşi andırdığı için Ona ''Simurg-ı ateşinper'', ''Simurg-ı zerrinper'' adları da verilmiştir. Dikkat ederseniz burada anlatılan; görünmez Xızır ve Xızır gibi görünen İnsan-i kamildir. Renkli oluşundan dolayı Êzidilerin Melek-i Tavuz’una da benzetilir.

Bitmedi:

Zira mecazi anlamda Xızır’ın Simürg, Huma, Anka, Holi kuşu-kartalı; çoğu zaman gözlerden uzak "İnsan-i Kamilleri, Pirleri, Velileri de simgeler. Semah’da çoşa gelen, tewt’e < ateşe düşen Pirler, tıpkı Simûrg gibi yanarlar ve kendi küllerinden yeniden doğarlar. Hani deriz ya! Marifet; “özü dar’a çekmekte, ölmeden önce ölebilmekte, don be don gidip-gelmekte!” İşte bu yönüyle Simûrg; aynı zamanda görüntüsü olmayan, hakkı simgeleyen metafizik bir varlıktır.

Sonuç:

Yitik zamanların ruhuyla gelen, evveli ve ebedi olan, bulunduğumuz mekanımıza her an mihman olan Xızır’ı asla unutmayalım. Onun yerine, tarihsel hiç kimseyi ikame etmeyelim. Holi ya Xızır’ın gözü, her an üzerimizdedir, bunu bilelim. Bir toplum, değerlerini unuttuğu kadar büyüktür. Unutulan değerler bir toplumu daraltır. Toplumsal hafızayı küçültür. Toplumu başkalaştırır. Bireylerini köksüz bırakır. Öyleyse unutanlardan olmayalım ki; unutulan da olmayalım! Ya Holi ya Xızır tu esta! Hak ile kalın!

Kaynaklar:

Firdevsi, (1992),“Şehname I“, Çeviren: Necati Lugal, Kenan Akyüz  M.E.B Yayınları, İst.

Korkmaz, Mehmet, (2011) “Mitoloji Sözlüğü, Alter Yay. Ankara

Yalgın, Erdoğan”(2018)”Yol Bir Sürek Réya/Raa Heqi İnancı- Kürt Aleviliği” Fam yay. İst.

Yavuz, E. (1968), Tarih Toyunca Türk Kavimleri, Kurtuluş mat. Ankara

Yıldırım, Nimet (2012) “İran mitolojisi” Pinhan yayınları, ist.

 

 

 

  Bu yazı 2376 defa okunmuştur.
  FACEBOOK YORUM
Yorum
  YAZARIN DİĞER YAZILARI
PUAN DURUMU
Takım O G M B A Y P AV
1 Galatasaray 33 25 4 4 73 26 79 +47
2 Fenerbahçe 33 23 5 5 82 39 74 +43
3 Beşiktaş 34 22 4 8 70 31 74 +39
4 Adana Demirspor 33 18 6 9 70 41 63 +29
5 Başakşehir FK 33 15 10 8 45 34 53 +11
6 Trabzonspor 33 15 12 6 54 48 51 +6
7 Konyaspor 33 12 8 13 45 36 49 +9
8 Kayserispor 33 15 14 4 54 57 49 -3
9 Fatih Karagümrük 33 11 11 11 69 62 44 +7
10 Alanyaspor 34 11 15 8 52 62 41 -10
11 Kasımpaşa 33 11 15 7 40 52 40 -12
12 MKE Ankaragücü 33 11 16 6 40 47 39 -7
13 Antalyaspor 33 10 15 8 43 51 38 -8
14 Sivasspor 34 10 17 7 44 53 37 -9
15 İstanbulspor 33 10 18 5 40 61 35 -21
16 Giresunspor 33 8 15 10 37 56 34 -19
17 Ümraniyespor 33 6 18 9 44 59 27 -15
18 Gaziantep FK 33 6 20 7 31 63 25 -32
19 Hatayspor 33 6 22 5 19 74 23 -55
Takım O G M B A Y P AV
1 Samsunspor 36 23 4 9 70 26 78 +44
2 Çaykur Rizespor 36 18 4 14 64 35 68 +29
3 Pendikspor 36 19 7 10 65 36 67 +29
4 Bodrumspor 36 18 10 8 55 34 62 +21
5 Sakaryaspor 36 20 14 2 59 47 62 +12
6 Eyüpspor 36 18 10 8 40 30 62 +10
7 Göztepe 36 17 9 10 45 28 60 +17
8 Manisa FK 36 15 10 11 53 47 56 +6
9 Keçiörengücü 36 16 12 8 59 47 56 +12
10 Bandırmaspor 36 15 11 10 55 58 55 -3
11 Boluspor 36 14 12 10 44 46 52 -2
12 Altay 36 11 14 11 45 45 41 0
13 Erzurumspor FK 36 11 16 9 43 48 39 -5
14 Tuzlaspor 36 11 20 5 42 52 38 -10
15 Gençlerbirliği 36 10 18 8 46 55 38 -9
16 Altınordu 36 9 19 8 41 57 35 -16
17 Adanaspor 36 6 23 7 32 76 25 -44
18 Denizlispor 36 7 24 5 35 67 23 -32
19 Yeni Malatyaspor 36 4 25 7 22 81 16 -59
Takım O G M B A Y P AV
1 Kocaelispor 38 25 4 9 73 28 84 +45
2 Bucaspor 1928 38 24 5 9 63 22 81 +41
3 İskenderunspor A.Ş. 38 23 7 8 65 31 77 +34
4 1461 Trabzon FK 38 22 8 8 62 27 74 +35
5 Van Spor FK 38 21 6 11 58 27 74 +31
6 Ankara Demirspor 38 20 7 11 65 32 71 +33
7 Karacabey Belediye Spor 38 19 8 11 55 31 68 +24
8 Fethiyespor 38 16 15 7 59 51 55 +8
9 Zonguldak Kömürspor 38 15 15 8 45 50 53 -5
10 Serik Belediyespor 38 14 13 11 54 43 50 +11
11 Kırşehir FSK 38 12 14 12 49 54 48 -5
12 Kırklarelispor 38 10 12 16 38 35 46 +3
13 Etimesgut Belediyespor 38 11 15 12 43 51 45 -8
14 Kastamonuspor 38 11 17 10 41 47 43 -6
15 Sarıyer 38 10 16 12 46 57 42 -11
16 Uşak Spor 38 8 21 9 37 64 33 -27
17 Balıkesirspor 38 6 22 10 32 76 25 -44
18 Pazarspor 38 4 23 11 29 79 23 -50
19 Adıyaman FK 37 5 24 8 22 70 23 -48
20 Diyarbekir Spor 37 2 26 9 18 79 15 -61
Takım O G M B A Y P AV
1 Yeni Mersin İY 34 19 4 11 49 21 68 +28
2 Belediye Derincespor 34 18 4 12 51 24 66 +27
3 Belediye Kütahyaspor 34 18 5 11 52 34 65 +18
4 52 Orduspor FK 34 19 8 7 54 34 64 +20
5 Nevşehir Belediyespor 34 16 8 10 52 40 58 +12
6 Karaköprü Belediyespor 34 16 10 8 44 32 56 +12
7 Karşıyaka 34 15 10 9 44 28 54 +16
8 Çatalcaspor 34 11 12 11 40 39 44 +1
9 Amasyaspor Futbol Kulübü 34 11 12 11 33 36 44 -3
10 Elazığspor 34 12 16 6 44 53 42 -9
11 1922 Konyaspor 34 11 15 8 42 47 41 -5
12 Hacettepe 1945 34 9 16 9 41 50 36 -9
13 Ağrı 1970 Spor 34 8 14 12 23 39 36 -16
14 Edirnespor 34 10 19 5 35 45 35 -10
15 1954 Kelkit Bld.Spor 34 7 13 14 25 35 35 -10
16 Yomraspor 34 7 14 13 36 42 34 -6
17 Eskişehirspor 34 6 20 8 39 69 26 -30
18 Şile Yıldızspor 34 5 18 11 29 65 26 -36
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 30/05/2023 Alanyaspor vs Kasımpaşa
 30/05/2023 Fatih Karagümrük vs Kayserispor
 30/05/2023 Fenerbahçe vs Antalyaspor
 30/05/2023 Giresunspor vs Trabzonspor
 30/05/2023 İstanbulspor vs Adana Demirspor
 30/05/2023 MKE Ankaragücü vs Galatasaray
 30/05/2023 Sivasspor vs Konyaspor
 03/06/2023 Konyaspor vs Fatih Karagümrük
 03/06/2023 Adana Demirspor vs Başakşehir FK
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 21/05/2023 Manisa FK 1 - 5 Pendikspor
 21/05/2023 Çaykur Rizespor 0 - 0 Altınordu
 21/05/2023 Bodrumspor 1 - 1 Göztepe
 Hük. Adanaspor 0 - 3 Samsunspor
 Hük. Yeni Malatyaspor 0 - 3 Denizlispor
 21/05/2023 Bandırmaspor 1 - 1 Gençlerbirliği
 21/05/2023 Eyüpspor 2 - 1 Keçiörengücü
 21/05/2023 Erzurumspor FK 2 - 0 Boluspor
 20/05/2023 Altay 3 - 1 Tuzlaspor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 20/05/2023 Zonguldak Kömürspor 3 - 1 Pazarspor
 20/05/2023 Kastamonuspor 3 - 2 Kırşehir Futbol Spor Kulübü
 Hük. Adıyaman FK 0 - 3 Fethiyespor
 Hük. Diyarbekir Spor 0 - 3 Bucaspor 1928
 20/05/2023 Van Spor FK 8 - 0 Balıkesirspor
 20/05/2023 İskenderunspor A.Ş. 5 - 1 Uşak Spor
 20/05/2023 Etimesgut Belediyespor 2 - 0 Serik Belediyespor
 20/05/2023 1461 Trabzon FK 2 - 0 Kırklarelispor
 20/05/2023 Karacabey Belediye Spor 2 - 0 Sarıyer
 20/05/2023 Ankara Demirspor 1 - 0 Kocaelispor
Tarih Ev Sahibi Sonuç Konuk Takım
 20/05/2023 1922 Konyaspor 4 - 1 Hacettepe 1945
 20/05/2023 Belediye Kütahyaspor 4 - 1 1954 Kelkit Bld.Spor
 20/05/2023 Edirnespor 6 - 2 Şile Yıldızspor
 20/05/2023 Belediye Derincespor 3 - 0 Karaköprü Belediyespor
 20/05/2023 52 Orduspor FK 2 - 1 Amasyaspor Futbol Kulübü
 20/05/2023 Elazığspor 0 - 4 Karşıyaka
 20/05/2023 Nevşehir Belediyespor 3 - 2 Eskişehirspor
 20/05/2023 Yeni Mersin İdman Yurdu 5 - 1 Yomraspor
 20/05/2023 Çatalcaspor 2 - 0 Ağrı 1970 Spor
HABER ARŞİVİ
GAZETEMİZ
Tüm Anketler
Web sitemize nasıl ulaştınız?
ŞANS OYUNLARI
BİZİ TAKİP EDİN
  • YUKARI