Dersim’de Kadın Anaların Avuç İçi Öpülür

Dersim’de; Réya/Raa Heqi inancında, Kırk yaşını doldurmuş, “Poré hinaré < kına saçlı“ Kadın Anaların sağ elinin içi öpülür. Selamlaşma anında Kadın Ana; selamlaştığı kişiye, elinin üstünü asla öptürmez! Kadın Ana; selamlaştığı kişinin yüzünü, iki avcunun içine alırken, işte tam da o anda, Kadın Anaya saygının gereği sağ elinin içi öpülür. El, vücudun en kutsal organlarından biridir. Alevilik inancında bu kavramlar önemlidir. Kürtçede El “dest“ tir. Dest dan < el vermek, ikrar vermektir. Deşt ise “düz ova“ manasına gelirken; De (i)stûr “İzin, bir şeyi yapmak için karşıya verilen özgürlük, tutulacak yol, kural-kaidelerdir…!“ Bütün bu doneler, bu arkaik inancın Kurmanci dilindeki temel kavramlarıdır.

Hal-hatır da sorulan bu selamlaşma ritüeli sırasında, Kadın Anaya Kürtçe/Kurmanci dilinde; “Hindir a destan paç é/maç é dikim“ yani “Elinin içini öperim!“ Yada “Kef a dest a ravüsandim“ denilir. Yani, “Elinin köpüğünü öperim!“ Bu “Hindir a dest ve Kef a dest“ kavramlarının açılımları, sayfalarca aktarımlar yazabileceğimiz çok derinlikli bâtıni manalar içermektedir. Burada da görüldüğü gibi bir inanç; ancak kendi niyaz diliyle yaşar ve dış asimilasyona karşı direnebilir!

Peki neden Kadın Ana’nın elinin üstü değil de İçi öpülür? Bu konuda yaşlılar (Rü sipiler), bir çok veri sıralarlar. Bunlardan en önemlisi ve başat olanı, Kadın Ananaın sabahın erken saatinde Güneş huzurunda, doğaçlama (Gılbang) dua’ya durması gösterilir. Buna göre;

- Kadın Ana, güneşin ilk ışınları karşısında Güneşe doğru, güneşin altında ona ellerini açar ve dualarla-yakarışlarla, tazim‘de bulunur. Sonra da güneşle yıkadığı elleriyle yüzünü avuçlar. Aslında değişime uğrayan o dizelerin kaynağı burasıdır. Hani o “yüze tutulan ayna“ var dı ya; O ayna, “Kadın Ananın kutsal elidir. Görünen, his edilen ise güneşin yüze yansıyan ilk ışınlarıdır!“ Yani Dersim’de Kadınlar, sabahın erken saatlerinde güneşle yıkar yüzünü. Güneşe açılan ellerin kutsiyeti, Mezopotamya coğrafyasında Antik çağlardan beri süregelmiştir. Bu vesileyle bir çok kabartmalarda “el“ resimleri çizilmiştir. Bu çizilen eller, “Tanrının eli“ olarak deşifre edilmiştir. Bu nedenle Réya/Raa Heqi inancında, rızalık temelinde eşitlik; “el ele el hakka“ distûr’uyla benimsenmiştir. Bu müthiş bir köksel sürekliliktir!

- “Hindir a dest“ < Elin içi, avucun içi. Kürtçede Hindir (-ûr) Vücüttaki “göbek/karın kısmının içine“ denir. Dolayısıyla Kadın Ananın “avuç içi“, insanın varoluş sürecinin başlangıç noktasını oluşturur. Bundandır ki; Kadın Ananın avuç içi, aynı zamanda rahime benzetilir. Avuç içi çizgileri, rahimin kılcal damarlarıdır. Semah figürlüdür. İki elin parmak uçlarının birleşmesiyle, sembolik bir dünya vücuda getirilir. Ellerle oluşturulan bu dünya, bir hamile kadına benzetilir. Bu nedenle “Hindir a dest“ ile “iç organların, rahimin bulunduğu yere“ atıf yapılır. Kadın Ana selamlaşma anında yüzünü ellerinin içine, avcuna aldığı o kişiyi “öz evladı“ gibi görür. Ona şefkatle yaklaşır. Yüzünü öperken, evladına dualar eder gibi Hak’ka seslenir. Yüzü avuçlanan da, Kadın Anayı “öz Annesi“ gibi algılar ve Ona, saygıyla teslim eder kendini. Bu müthiş bir buluşmadır!

- Bir diğer tanımı olan “Kef a dest“ < Sabun köpüğü manasında kullanılmaktadır. Kef, Kaf < sabun köpüğüdür. Bir başka deyişle “Kef“ kaynatılan yada çalkalanan suların, sütün üzerinde oluşan berrak kabartmalardır! Tıpkı Munzur gözelerinin köpüksü suyu gibi. Dolayısıyla öpülen Kadın Ananın avuç içinin, bu “sabun köpüğü“ kadar temiz olduğu anlatılmaktadır. Aslında burada öpülen “kef a dest“, aynı zamanda “saf suların ve bolluk bereketin“ sahibesi/tanrıçası olan Anahita’nın elidir. Mezopotamya'da Kadın Analar, felsefi açıdan Anahita ile anlamlandırılmıştır. Öyle ya; her sabah güneşle yıkanan eller, ısının, ışının ve de dişil enerjinin deposudur. Elbette bu kutsal ellerin içi, öpülmelidir. Bu müthiş bir sanatsal tasarımdır!

Sonuç :

Müslüman dünyasında Kabe’ye, Hac’a gidip-gelenlerin yakınlarıyla ilk buluşmalarında, bazen avuç içleri öpülür. Bunun nedeni ise o ellerin sadece; “Hacer ül Esverd taşına“ dokunmuş olmasındandır. Zamanla bu unutulur ve tekrar el üstü öpülmeye devam edilir.

Şimdi varın aradaki bu derinlikli farkı, artık siz tezahür edin lütfen! Bu da müthiş bir ayırımdır! Hak ile kalın!