Alevi erkanında, Rumi takvimin ilk ayında ve ilk günlerinden başlayarak kutlanılan 'Hızır Bayramı'nın, aynı günlerde aynı ruh, aynı disiplinler ve aynı ritüeller eşliğinde beş bin yıl önce Sümer'de de kutlanmış olması 'Hızır kültü'nün köklerinin Sümer'de aranmasını haklı kılacak yeterli bir gerekçedir.

Gudea Silindir Tabletlerinin okunması ile aralanan kapıdan geçip te; ' Hızır bayramı Sümer' de kutlanmışsa; Hızır'ın kaynağı da Sümer'de bir yerlerde olmalı' diyerek Sümer dünyasında küçük gezintiye çıktığımızda, Alevi erkanının en kutsal kimliği ve en büyük bilinmezi Hızır'ın, Sümer dünyasının hemen hemen her yerinde bütün nitelikleri ile var olduğunu görürüz.

BOZATLI HIZIR

Peygamber, melek, veli yada nebi, Hızır; Alevi erkanı içinde, tüm bu nitelemelerin üzerinde çok ayrıcalıklı yere sahip yüce bir varlıktır Hızır. Hiçbir Alevi gülbengi (duası) yoktur ki içinde onun adı geçmesin.Alevi erkanında Hızır adı -Hakk dahil - her kutsal isimden fazla çağrılır.

Hızır'ın sayısız ünvanı vardır, en çok söylenenleri şunlardır

-Bozatlı Hızır

-Deniz ve Deryaların Üstündeki Hızır (Hızıre Sere Dengiz u Derya)

-Keleklerin Gemilerin Hızırı (Hızıre Kelek u Gemiye)

- Çetin Engellerin Ustası(Wostae Guvane Çetini)

Alevi erkanında çok geniş yer tutan Hızır'ın baskın nitelikleri şunlardır:

HIZIR, UMUTLARIN TÜKENDİĞİ YERDE, UMUTLARA ÇARE OLANDIR:

Alevi erkanında inanılır ki; Hızır her yerde hazır ve nazırdır, her darlığın, her zorluğun üstesinden yalnızca o gelir yolda kalanların yoldaşı, zorda,darda kalanların yardımcısıdır. Alevi inancında umudu tükenmiş her can 'Yetiş ya Hızır' diyerek ondan medet umar. O , gümüş kanatlı boz atının üzerinde uçarak, karda, kışta, darda, zorda ve yolda kalmış çaresizlerin imdadına yetişir. Hızır, Alevilerin tutunduğu son dal, sığındıkları son limandır. Hızır Alevilerin 'son medet kapısı'dır.

Aleviler kendileri, aileleri ve çocukları için Hızır'dan yardım dilediklerinde şu cümlelerle yakarırlar:

-Ya Hızır, sabahın aydınlığına binlerce kapı açan, sen duamızı kabul eyle

-Ya Hızır, sen kutarıcılar kurtarıcısısın, kimsesizlerin babasısın bize de el uzat.

-Ya Hızır, sen bizim bahtımızı hayırlı eyle

--Ya hızır sen bizim imdadımıza yetiş

-Ya Hızır sen gariplerimi yolda, yoklukta koma

-Ya Hızır, rızık dağıtıcı, çoluk çocuğumuzun rızkını sen veresin, sen azaltmayasın

Hızır'dan eş, dost,komşu ve yakınlar için de benzer yakarışlarla yardım istenir.

-Cümle güçlükleri aşan Hızır, senin de işini yoluna koysun.

-Hızır sizden darılmasın

-Deniz ve deryaların üstündeki Hızır seni muradına erdirsin

-Hızır, bükük boynumu doğrultsun

-HIZIR, BOLLUĞUN BEREKETİN, AŞKIN ve DÖLLENMENİN PİRİDİR:

HızırAlevi erkanında Hızır, bolluk ve bereketin sembolüdür, Hızır'ın uğradığı hanelerden dert, tasa keder uzak olur.Hızır aynı zamanda gençlerin kısmetlerini açar gönüllerini birler .Alevilerin en büyük dileği bir gün Hızır'ı hanelerinde misafir etmektir. Anadolu'da bolluğun ve bereketin sembolü buğdaydır.Alevi evlerinde Hızır orucunun ikinci gününde - Hızır'ı hanelerine uğraması niyeti ile hazırlıklar yapılır .Her evde geniş bir siniye 'kavut' adı verilen, dövülmüş buğday serilir. Evin yaşlısı henüz doğurmamış gelini varsa gelinine, bekar genç kızı varsa genç kızına, bekar erkek çocuk varsa ona dönerek 'Niyetini et de şu siniyi kaldır ' der.Evin genç kızı, oğlu yada gelini bu buğday serili tepsiyi niyet ederek ev içinde yüksekçe bir yere kaldırır.Genç gelinler buğday serili tepsiyi kaldırırken döl tutmayı, çocuk doğurmayı, bekar genç kızlar ve bekar erkekler Hızır'dan hayırlı kısmetler umarlar. . Bekar gençler bu günde oruçlarını açarken su içmezler ve tuzlu yiyecekler yerler.O gece rüyalarında gönüllerindeki sevgilinin kendilerine su vererek susuzluklarını gidereceğine inanırlar.

Ertesi sabah uyanan hane halkının ilk işi dövülmüş buğday serili tepsiye bakmak olur Eğer tepsiye geceden serdikleri dövülmüş buğday üzerinde bir ize rastlarlarsa Hızır'ın o haneye uğradığına ve buğdaya eliyle dokunduğuna inanırlar.Hızır'ın dokunması berekettir.O hangi haneye uğramışsa o haneye bolluk gelir. Hızır'ın dokunduğu dal yeşillenir. Hızır'ın ayağının değdiği tarlanın başakları bire kırk verir. O cömert bir velinimettir, onun uğradığı ağılda koyunlar çift kuzular.Gençlerin kısmeti Hızır'ın el vermesi ile açılır.Ceylan gözlü çocuklar Hızır'ın mihman olduğu hanelerde dünyaya gelirler.

-HZIR'IN KUTSAL HAYVANLARI DAĞ KEÇİSİ ve BALIKTIR. HIZIR'IN MAKAMI DERYALARDADIR,HIZIR GÖL ve IRMAKLARIN EFENDİSİDİR:

Alevi coğrafyasında, Hızır inancının en canlı tutulduğu, Hızır kültünün coşku ile yaşatıldığı yerlerin başında gelir Dersim. Dersim'de Dağkeçisi kutsaldır. Dersim bölgesinde dağ keçilerine Hızır'ın davarı, Hızır'ın Malı /'Malê Hızıri' denir. Dersim'de dağ keçileri ne vurulur, ne eti yenir. Eti haramdır. Yakın zamanlara kadar dağ keçisini vuranlar, en büyük zalim sayılır , ceme cemaate alınmaz, davarı köyün davarından ayrılır 'düşkün' ilan edilir ve köyden uzaklaştırılırlardı.

Dağ keçisi gibi,deryadaki balık da, deryaları mekan tutmuş Hızır'ın hayvanı sayılır Dersim'in yaşlıları, Munzur Suyu'nda balıklarının Perşembe günleri suyun içinde görgü cemi yaptıklarını söylerler.Munzur'un balıklarını tutmazlar, yemezler.

Anadolu'da Alevi yerleşim yerlerinin yakınlarında yer alan göl ve nehirler Aleviler için bir toplanma, ziyaret ve arınma yeridir.Aleviler Hızır'ın bu sularda yaşadığına inanırlar. Alevilerin cümle suları kutsal saymasının sebebi, Hızır'ın bu suları mesken tuttuğuna inanmalarındandır. Alevi toplulukları yaşadıkları coğrafyanın gölleri nehirleri Hızır'ın evi sayarlar. Alevi düşüncesinde Hızır, suların efendisidir.

Dersim yöresinde çok edilen bir Hızır duası şöyledir.

Hızır, sen dert ve gamların merhemisin

Deniz ve deryaların

Kelek ve gemilerin

Göl ve ırmakların

Köprü ve çetin geçitlerin başısın *

Anadolu'da ırmak ya da göl yakınlarınlarında bulunan Alevi köylerinin Hızır'ın mekanının bu sularda olduğunun konu edildiği bir söylencesi olur. Dağların arasında kalmış, kuş uçmaz kervan geçmez yüksekliklerde nice krater gölleri vardır ki hepsi Hızır'a dair mistik bir hikayelere konu edilmişlerdir.

Erzincan Çayırlı'da, Ruvet Dağı yakınındaki Ağır Göl, Kutsal sayılan Hızır'a ait mekanlardan biridir.Bu gölün çevresindeki Alevi köylerinde yaşayanlardan bu gölün derininde Hızır'ın evini gördüğünü, söyleyenler olduğu gibi, kent gördüğünü öne sürenlere de sık sık rastlanır.Bu göl Hızır mekanı olarak kutsal sayılır,.Bu göl Aleviler için önemli bir ziyaretgahtır. Aleviler tarafından sık sık ziyaret edilir asla ıssız bırakılmaz

Benzer şekilde, Muş, Varto yöresinde 'Gole Keske' denilen Keske gölünde (Hamurpet Gölü- Gola Hamılpete adı ile de bilinir) zaman zaman Bozat'ının üstünde Hızır'ın görüldüğü söylenir. 2149 metre yüksellikteki bu krater gölü, Alevilerin kutsal saydığı sulardandır.Bu bölgede Hızır'ın ünvanı, 'Kaske Gölünün Atlısı' dır (Aspare Gola Keske)

.

Pülümür, Buyer gölü de Hızır makamı olarak kabul edilen sulardandır.**

- HIZIR KURTARICILAR KURTARICISIDIR , TUFAN'DA NUH PEYGAMBER'E YARDIM EDENDİR:

Hızır'ın ünvanları arasında bir tanesi vardır ki, Hızır'ın diğer ünvanlarından hayli farklıdır. 'Kurtarıcılar Kurtarıcısı' (Xelase, Xelasu).Bu ünvan ile Hızır, darda zorda yolda kalan insanlara yardım etme, insanlığa hamilik etmenin çok üzerinde bir vasıfla nitelenir. Yine Alevilerin Hızır'dan yardım isterken çok sık kullandıkları bir Hızır duası vardır. Derler ki: 'Ya Hızır, Ya Bozat'ın süvarisi Nuh Peygamberin darına nasıl yetiştinse, bizim darımıza da öyle yetişesin'** Alevi inanışında Hızır, insanlığı yok olmaktan kurtara kurtarıcının yani Nuh Peygamberin de kurtarıcısıdır.

Tevrat,İncil ve Kuran'da İnsanlara Tufan'ı gönderen de, Nuh Peygamberi uyararak insanları ve tüm diğer canlıları yok olmaktan kurtaran aynı tanrıdır. Alevi inanışında tufanı gönderen tanrıya (ya da tanrılara) karşı gelip, Nuh Peygamber'e yardım edenin, Hızır olduğuna inanılır. Bir Hızır duasında ifade edildiği gibi, Hızır tufanlı günlerde Nuh Peygamber'e kılavuzluk edendir.

Hızır sen dert ve gamların melhemisin

Denizlerin deryaların

Keleklerin gemilerin

Göllerin ırmakların,Köprü ve çetin geçitlerin başısın,

kılavuzusun

Hızır beklenmedik anın misafiridir

Dumanlı-tufanlı günün kavuşanıdır

Hızır,izini kapatma tez yetiş,sakın geç kalma

-HIZIR, BOZAT'IN SÜVARİSİ AK SAKALLI BİR İHTİYARDIR:

Aleviler Hızır'ın,her dona girebileceğini, her formda ve her yerde karşılaşılarına çıkacağına inanırlar ancak, Alevilerin muhayyelesinde Hızır, çoğu zaman ak saçlı,ipek sakallı nur yüzlü bir ihtiyar olarak tasavvur edilir. Bozat ya da Kırat denilen gümüş kanatlı atı vardır. O , gümüş kanatlı atının üzerinde uçarak, darda, zorda ve yolda kalmış çaresizlerin imdadına yetişir.

Kimi İslami kaynaklarda ,Kuran'da Kehf Suresi 60-81 ayetlerinde Hz Musa'ya yol arkadaşlığı yapan ve yolculuk sırasında. önce bir gemiyi batırıp, bir çocuğu öldüren ardından bir duvarı onaran sonradan yaptıklarının haklı sebeplerini Hz.Musa'ya aktaran, Kuran'da 'salih kul' olarak zikredilen kişinin Hızır olduğu nakledilmektedir ancak Anadolu halkının muhayyelesindeki Hızır'ı Kehf Suresi 60-81 ayetlerinde bahsi edilen 'salih kul' un niteliklerinin içine sığdırabilmek mümkün değildir.

SON ÇARE TANRISI ENKİ

Sümer Tanrılar panteonunda yer alan yüzlerce tanrı arasında, Sümer mitlerinde en geniş yer tutan tanrı Enki'dir.Enki'yi Sümer tanrılar panteonunda yer alan yüzlerce tanrı arasında öne çıkaran ve benzersiz kılan insanlığı koruyan kollayan ve onlara her koşulda ve tüm engellere rağmen insanlığa hamilik eden tanrı olmasıdır.

Sümer tanrılar panteonu içinde Alevi erkanında yer alan Hızır'a karşılık gelen, Hızır'la örtüşen Sümer tanrısı, Enki'dir. Sümer mitlerinde ağırlıklı yer tutan Enki, Alevi erkanında, inanılmaz bir biçimde, Hızır adı altında aynı niteliklerle ve aynı vasıflarla varlığını sürdürmeye devam ediyor. Bugün Anadolu coğrafyasında Hızır'a atfedilen nitelikler neyse beş bin yıl önce Sümer'de Enkki'ye atfedilen niteliker de eksiksiz olarak olarak Enki'ye atfediliyordu. Sümer mitlerinde başat rol üstlenen Tanrı Enki,isim olarak Alevi dünyasına ve Aleviliğin mitolojik tanrısı Hızır'a çok fazla yabancıdır ancak Enki ve Hızır isimlendirmelerini bir kenara bırakarak Sümer tanrısı Enki ile Alevi erkanının Hızır'ını yan yana getirdiğimizde, Enki ve Hızır'ın iki ayrı isim ile adlandırılmış aynı ruhanı varlık olduğunu, çok açık olarak, görürüz.

Alevi erkanında Hızır'a has nitelemelerin tamamını Enki'de de buluruz.

-ENKİ UMUTLARIN TÜKENDİĞİ YERDE İMDADA YETİŞEN BİR 'SON ÇARE TANRISI'DIR:

Sümer tanrılar panteonunun yaratıcı tanrısı Enki'nin çok çeşitli ve çok üstün vasıfları arasında en önde geleni onun en zor zamanlarda ve en müşkül hallerde başvurulan bir 'son çare tanrısı' olmasıdır . Samuel Noah Kramer'in dediği gibi;

'Bütün öteki taktikler başarısızlığa uğradığında, tanrılar kendilerini beladan kurtarması yada ikilemi çözmesi için kurnaz tanrıyı çağırırlar. O son çare tanrısıdır ve tükenmez bir öğüt kaynağıdır' (1)

-ENKİ BOLLUK ve BEREKETİN EFENDİSİDİR, AŞK ve DÖLLENME TANRISIDIR:

Yalnızca Sümer'de değil,Akad'da, Ebla'da, Babil'de, Mari'de , Asur'da ve Hitit'te de Enki, Ea, Hay(y)a vb. isimlerle anılan Enki bolluğun ve bereketin yegane efendisiydi. Sümerolog Jean Bottero onu

'Bolluğun ve becerinin efendisi beceriyi mümkün kılıp bolluğu getiren ve bütün Güçleri ve bütün teknikleri elinde bulunduran Enki'(2) cümlesi ile tanımlıyor.

Sümer mitlerinde, Enki'nin bolluk ve berekete hükmettiği pek çok yerde hamasi cümlelerle anlatılır. 'Dünyayı Düzenliyen Enki' miti bunlardan biridir.Bu mitte, Enki'nin dokunduğu yerlerde toprağın bol tahıl verdiği, uğradığı ağılların,yağlı kuzular, doğurgan inekler, etli buzağılar, verimli keçiler ve etine dolgun oğlaklar ile dolduğu anlatılır.

'Saygıdeğer Enki, tohum atılmış toprağı kat edince

Bol tahıl üretir toprak!

Nudimmud yüklü koyunlarımızı ziyarete geldiğinde

Yağlı kuzular verir koyunlar!

Doğurgan ineklerimizi ziyarete geldiğinde

Etli buzağılar doğururlar!

Verimli keçilerimizi ziyarete geldiğinde

Etine dolgun oğlaklar verirler!

Tarlalarımızı ve kırlıklarımızı ziyarete geldiğinde

Yüksek ovaya dağ gibi yığılır daneler.

Daha sen yaklaşır yaklaşmaz

En kurak yerleri ülkenin

(Yemyeşil otlaklara dönüşüverir)!'' (3)

Bolluk yağmuru da, yemyeşil çayırlar da, dağ gibi yığılan daneler de 'Dünya Düzeninin Efendisi' Enki'nin eseridir:

'Benim emrimle yapıldı yemlikler

Ağıllar çitle çevrildi benim emrimle!

Göğe dokunsam bolluk yağmuru boşanır

Toprağa dokunsam işte kabarır sular

Yemyeşil çayırlara dokunsam

Emrimle dağ gibi yığılır daneler'(4)

Enki üremenin ve döllenmenin tanrısıydı, Dicle ve Fırat nehirlerini spermiyle o döllemişti.

'Bundan sonra Dicle itaat etti ona

Sabırsız bir boğaya boyun eğer gibi

Dikilmiş penisiyle ''düğün-hediyesi''ni üreten:

Aşımdaki dev bir sığır gibi

Zevk verdi Dicle'ye

Bu arada ürettiği su yanardönerliydi

Pek hoş ve baş döndürücüydü;

Böylece ürettiği tohum da yoğun ve besleyiciydi.'(5)

-ENKİ'NİN KUTSAL HAYVANLARI DAĞ KEÇİSİ ve BALIKTIR. ENKİ'NİN MAKAMI DERYALARDADIR, ENKİ DENİZ ve DERYALARIN EFENDİSİDİR:

Sümer mitlerinde sıkça kullanılan 'Abzu'(Akadca 'Apsu') sözcüğü,hem deniz, hem de Enki'nin evi demekti.Enki sarayını ,Apsu'da, deryanın içinde kurmuştu.Derya da,Derya içindeki Enki'nin evi de aynı isimle anılıyordu. Sümer mitlerinde sayısız yerde karşımıza çıkar bu;

'Yerde ve gökte gücü herşeye yeten

Eşsiz (sarayı) Apsu'da kurulu olan sen' (6)

'Sonra bir tapınak dikti

Değerli ve labirente benzer bir mabet:

Onu denizin tam ortasına dikti

Harika bir plana sahipti

Saç örgüsü kadar karışık,

Ve alt bölümü

Kanatlıat'a benzerdi

Üst bölümü de Büyükayı'ya'

....

Denizdeki bu tapınakta

Enki için yüksek bir kerevet kurdular'(7)

Sümer mitlerinde ,Enki Abzu'da yaşadığı, deryaların üzerinde 'Abzu'nun Dağkeçisi' adı verilen kayığı ile dolaştığı, 'Apsu'nun Dağkeçisi'nin üzerinden talimatlar verirdiği anlatılır

.

'Enki çoğunlukla dolaşır ve bazen magur-kayığıyla, Abzu'nun Dağkeçisi, uzak diyarlara gider. Yine de çoğu bölümde Eridu'nun Abzu'sundaki Deniz Evi'nde kalır' (  Bu yazı 4381 defa okunmuştur.

Bu Yazı'ya ilk yorum yapan siz olun.

  FACEBOOK YORUM

  YAZARIN DİĞER YAZILARI

• M.Ö. 1950 YILINDAN BUGÜNE ALEVİ OCAKLARININ TARİHİ
• ALEVİ AŞIKLIK/ZAKİRLİK GELENEĞİNİN BAŞLADIĞI YER; EBLA UYGARLIĞI (MÖ. 3000 - MÖ. 1600)
• BABAİ HAREKETİ VE EVLAD-I RESÛL MASALI
• ALEVİLİĞE KABUL TÖRENİ / YOLA GİRENİN IŞIĞININ YAKILMASI