“Seni sevenlerin can içinde canısın Aşıklar katredir sen ummanısın Gönül bir gemidir sen dümenisin Yelken açmak ister bu dervişlerin” Virani
Aslen Dersim Ovacık'lı ve Devreş Cemal ocağının bir bireyi, asıl adı Seyfi Firik Dede (1909 - 2007) olan Firik Bava yaşamı boyunca Alevi Kızılbaş geleneğine, yol'una, ritüellere ve öğretisine göre yaşayan ve bu öğretiyi topluma da sözleriyle, şiirleriyle ileten bir bilgedir. O, Alevi Kızılbaş sözlü geleneğinin en önemli temsilcilerinden biridir ve her Kızılbaş gibi devletin, sistemin, egemenler zulüm dünyasındaki acıları tatmış, bu büyük acılarla sayısız kere yüz yüze gelmiştir.
Hem belki de dünyanın en büyük acısını yaşamıştır Firik Dede. Bir gün, oğlu Behzat Firik, abisiyle birlikte evlerinden ‘aranmakta olan teröristlerin yerini göstermeleri” gerekçesiyle alınırlar. Aranan kişilerle ilgili herhangi bir bilgileri olmadığını söyleseler de bir ormanda işkenceye tabi tutulurlar. Behzat Firik abisinin gözleri önünde bir ağaca bağlanır, ağacın etrafında ateşler yakılır ve sonra bizzat “kulaksız yüzbaşı” diye tanınan faşist işkenceci Aytekin İçmez tarafından gözlerine kasatura ile mil çekilerek ve diri diri yakılarak öldürülür. Ve Firik Baba bu acıyı son nefesine kadar asla unutmaz, unutamaz. Oğlunun ölümünden sonra yas tutup sakallarını hiç kesmez. Yaşadığı süre boyunca Firik Dede’nin bir kez bile olsun gülümsemediği bilinir.
Firik Dede ve babası, 1925 yılındaki “Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Kanunu” ile sadece Alevi Dergâhlarının kapatıldığı, Alevi Kızılbaş “Ana”, “Baba”, “Dede” ve “Pir”lerinin üfürükçü, muskacılarla aynıymış gibi kabul edildiği, bu yol önderlerinin yakalanıp gözaltına alındığı, mahkemelerde yargılandığı, Cem törenlerinin yasaklandığı dönemlerde de Cem düzenlediler. Defalarca gözaltına alınırlar. Ama asla kararlılıklarından, yol’dan ödün vermezler.
Firik Baba’yı tanımadığım, görmediğim halde yaşamımda çok ayrı değerli bir yeri vardır. 2004 yılında İstanbul’da düzenlenen bir etkinlikte sunum yaparken, Grup Munzur’un sound check işlemi birkaç dakika süreceğinden ben de Haydar Oğur’un “Dersim Kaç Behzat’ça Yangındır” şiirini okuyarak sunumu sürdürdüm. Şiir Behzat Firik’in nasıl yakılarak öldürüldüğünü anlatıyordu. Hüzünlü ve acı yüklüydü. Binlerce kişinin doldurduğu salondan 15-20 kişi şiiri dinleyip bitmesini beklemek yerine, saygısızca Grup Munzur’un bir an önce sahneye çıkması için ıslık çalmaya başladı. Israrlı ıslıklar ve alkışlar devam edince de, şiiri okumayı bırakıp bu düşüncesiz kişilere gerekli tepkiyi verdim ve şiiri sonuna kadar okuyup bitirdim.
Evet, şairin dediği gibi “her ölüm erken ölümdü”, ama abisinin gözlerinin önünde ağaca bağlandıktan sonra yakılarak katledilen Behzat Firik’in katledilmesi bambaşka bir ölümdü.
Evet, “her ölüm kalleşçeydi”, ama Behzat’ı öldürenler tarifsiz kalleştiler. Onların kalleşliklerinin tarifi yoktu, olamazdı.
İşte böylesine bir acıyı anlatan şiiri dinleme sabrını göstermeyenlere asla toleranslı davranmam söz konusu olamazdı. Umarım o ıslıkları çalanlar daha sonra yaptıklarından utanmışlardır.. Zira Tanrılar, Tanrıçalar bile Behzat Firik’in ölüm şeklinden utanmıştır. Ve Firik Bava oğlunu yitirdikten sonra konuşmayarak, susarak en büyük direniş derslerinden birisini vermiştir.
Firik Dede salt bir Alevi Kızılbaş halk bilgesi, dedesi değildir. O aynı zamanda 106 yıllık ömrü boyunca gördüğü, yaşadığı sevinçlerin, direnişlerin ve acıların da tarihi şahididir. Dersim tarihinin belleğidir. O, Dersim soykırımını yaşayan ve bunu sonraki kuşaklara da aktarandır. O’nun söylediği her söz, hayata bakışı bile birçok derslerle doludur. Bunu kendisiyle ilgili yapılan belgesel filmde görüp, kendisiyle sohbet eden ve tanıyanlardan dinleyince daha iyi anlıyoruz. Firik Dede için “İnsan-ı Kamil” adında bir belgesele imza atan yönetmen Buket Aydın, Firik dedeyi anlatırken “Bir kat yatak, bir kuzine, bir saz ve dört duvar” tanımını yapar. Bu tanımla, hem yaşamının, hem yaşamını sürdürdüğü mekanın dünya mallarından nasıl arınmış bir yaşam sürdürmüş olduğunu anlıyoruz.
Firik Dede’nin oğlu Behzat Firik’in katledildiği günkü haykırış ve çığlıkları 1938 Dersim soykırımındaki acının çığlıklarıyla birleşir. O acılarla özdeşleşir, içine kapanır ve o günden sonra Firik Dede hep susar.
Firik Dede, geride sadece acılarını, suskunluğunu bırakıp gitmedi. O giderken tüm bilgeliğini, ezgi ve deyişlerini bıraktı. “Değerlerinizi samancılara, tenekecilere satmayın, sarraflara satın” sözleriyle de Alevi - Kızılbaş yol ve öğretisini sözde değil, gerçek anlamda içselleştirmemizi öğütleyip gitti.
10 Temmuz 2007 tarihinde Hak’ka uğurladığımız ve koskoca, görkemli, aynı zamanda hüznün, acının, direnişin hiç eksilmediği bir tarihin tanığı, önemli bir yol önderi bu büyük bilgenin ve insan-ı kamil sayılan Firik Dedenin anısı önünde saygıyla eğiliyorum.
Erdal YILDIRIM
10 Temmuz 2014
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Fenerbahçe | 5 | 5 | 0 | 0 | 9 | 3 | 15 | +6 |
2 | Galatasaray | 5 | 4 | 0 | 1 | 11 | 3 | 13 | +8 |
3 | Çaykur Rizespor | 6 | 3 | 1 | 2 | 8 | 6 | 11 | +2 |
4 | Beşiktaş | 5 | 3 | 1 | 1 | 6 | 5 | 10 | +1 |
5 | Trabzonspor | 5 | 3 | 2 | 0 | 11 | 6 | 9 | +5 |
6 | Kayserispor | 6 | 2 | 1 | 3 | 7 | 5 | 9 | +2 |
7 | Konyaspor | 6 | 2 | 1 | 3 | 7 | 5 | 9 | +2 |
8 | Kasımpaşa | 6 | 2 | 1 | 3 | 10 | 12 | 9 | -2 |
9 | Adana Demirspor | 5 | 2 | 1 | 2 | 10 | 7 | 8 | +3 |
10 | Hatayspor | 5 | 1 | 0 | 4 | 8 | 4 | 7 | +4 |
11 | Alanyaspor | 6 | 1 | 1 | 4 | 6 | 5 | 7 | +1 |
12 | MKE Ankaragücü | 6 | 1 | 2 | 3 | 8 | 8 | 6 | 0 |
13 | Antalyaspor | 6 | 1 | 2 | 3 | 7 | 7 | 6 | 0 |
14 | Fatih Karagümrük | 6 | 1 | 2 | 3 | 4 | 4 | 6 | 0 |
15 | Sivasspor | 6 | 1 | 2 | 3 | 7 | 9 | 6 | -2 |
16 | Pendikspor | 6 | 0 | 2 | 4 | 5 | 12 | 4 | -7 |
17 | Başakşehir FK | 5 | 1 | 4 | 0 | 3 | 7 | 3 | -4 |
18 | Gaziantep FK | 6 | 1 | 5 | 0 | 4 | 12 | 3 | -8 |
19 | İstanbulspor | 4 | 0 | 2 | 2 | 2 | 6 | 2 | -4 |
20 | Samsunspor | 5 | 0 | 4 | 1 | 4 | 11 | 1 | -7 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Eyüpspor | 6 | 6 | 0 | 0 | 16 | 2 | 18 | +14 |
2 | Bandırmaspor | 6 | 3 | 0 | 3 | 10 | 4 | 12 | +6 |
3 | Çorum FK | 6 | 4 | 2 | 0 | 9 | 4 | 12 | +5 |
4 | Kocaelispor | 6 | 4 | 2 | 0 | 9 | 7 | 12 | +2 |
5 | Manisa FK | 6 | 3 | 1 | 2 | 8 | 2 | 11 | +6 |
6 | Keçiörengücü | 6 | 3 | 1 | 2 | 6 | 2 | 11 | +4 |
7 | Bodrumspor | 5 | 3 | 1 | 1 | 7 | 1 | 10 | +6 |
8 | Gençlerbirliği | 6 | 3 | 2 | 1 | 6 | 8 | 10 | -2 |
9 | Göztepe | 6 | 2 | 2 | 2 | 4 | 4 | 8 | 0 |
10 | Şanlıurfaspor | 6 | 2 | 2 | 2 | 5 | 7 | 8 | -2 |
11 | Erzurumspor FK | 6 | 1 | 2 | 3 | 6 | 4 | 6 | +2 |
12 | Adanaspor | 6 | 2 | 4 | 0 | 5 | 7 | 6 | -2 |
13 | Boluspor | 6 | 1 | 2 | 3 | 4 | 6 | 6 | -2 |
14 | Sakaryaspor | 6 | 1 | 3 | 2 | 3 | 7 | 5 | -4 |
15 | Giresunspor | 6 | 1 | 4 | 1 | 4 | 8 | 4 | -4 |
16 | Altay | 5 | 1 | 4 | 0 | 4 | 10 | 3 | -6 |
17 | Tuzlaspor | 6 | 1 | 5 | 0 | 3 | 16 | 3 | -13 |
18 | Ümraniyespor | 6 | 0 | 4 | 2 | 2 | 12 | 2 | -10 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Van Spor FK | 5 | 5 | 0 | 0 | 9 | 2 | 15 | +7 |
2 | Esenler Erokspor | 4 | 4 | 0 | 0 | 9 | 1 | 12 | +8 |
3 | Nazilli Belediyespor | 5 | 4 | 1 | 0 | 8 | 6 | 12 | +2 |
4 | Diyarbekir Spor | 5 | 3 | 0 | 2 | 6 | 2 | 11 | +4 |
5 | Ankaraspor | 5 | 3 | 1 | 1 | 7 | 3 | 10 | +4 |
6 | Yeni Mersin İdman Yurdu | 5 | 2 | 0 | 3 | 6 | 3 | 9 | +3 |
7 | Ankara Demirspor | 5 | 3 | 2 | 0 | 7 | 8 | 9 | -1 |
8 | Bucaspor 1928 | 5 | 2 | 1 | 2 | 6 | 4 | 8 | +2 |
9 | 1461 Trabzon FK | 4 | 2 | 1 | 1 | 5 | 1 | 7 | +4 |
10 | Bursaspor | 5 | 1 | 2 | 2 | 4 | 5 | 5 | -1 |
11 | Hes İlaç Afyonspor | 5 | 1 | 2 | 2 | 4 | 7 | 5 | -3 |
12 | Karacabey Belediye Spor | 5 | 1 | 3 | 1 | 3 | 4 | 4 | -1 |
13 | Adıyaman FK | 5 | 1 | 3 | 1 | 3 | 6 | 4 | -3 |
14 | Serik Belediyespor | 5 | 1 | 3 | 1 | 1 | 4 | 4 | -3 |
15 | Beyoğlu Yeniçarşıspor | 4 | 1 | 3 | 0 | 3 | 5 | 3 | -2 |
16 | Zonguldak Kömürspor | 4 | 0 | 2 | 2 | 1 | 4 | 2 | -3 |
17 | Kırşehir Futbol SK | 5 | 0 | 3 | 2 | 4 | 10 | 2 | -6 |
18 | Altınordu | 4 | 0 | 3 | 1 | 5 | 8 | 1 | -3 |
19 | Kırklarelispor | 5 | 0 | 4 | 1 | 2 | 10 | 1 | -8 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | K.Çekmece Sinopspor | 3 | 2 | 0 | 1 | 6 | 2 | 7 | +4 |
2 | Aliağa Futbol A.Ş. | 3 | 2 | 0 | 1 | 4 | 1 | 7 | +3 |
3 | 52 Orduspor FK | 3 | 1 | 0 | 2 | 4 | 1 | 5 | +3 |
4 | Ayvalıkgücü Belediyespor | 3 | 1 | 0 | 2 | 4 | 3 | 5 | +1 |
5 | Mardin 1969 Spor | 3 | 1 | 1 | 1 | 5 | 3 | 4 | +2 |
6 | Kepezspor FAŞ | 2 | 1 | 0 | 1 | 3 | 1 | 4 | +2 |
7 | Artvin Hopaspor | 2 | 1 | 0 | 1 | 2 | 1 | 4 | +1 |
8 | Karabük İdmanyurdu Spor | 3 | 1 | 1 | 1 | 4 | 5 | 4 | -1 |
9 | İnegöl Kafkas GK | 3 | 1 | 1 | 1 | 3 | 4 | 4 | -1 |
10 | Talasgücü Belediyespor | 3 | 1 | 2 | 0 | 5 | 5 | 3 | 0 |
11 | Kırıkkalegücü FK | 2 | 1 | 1 | 0 | 2 | 3 | 3 | -1 |
12 | Tarsus İdman Yurdu | 3 | 1 | 2 | 0 | 4 | 9 | 3 | -5 |
13 | Edirnespor | 3 | 0 | 2 | 1 | 2 | 4 | 1 | -2 |
14 | Malatya Arguvanspor | 3 | 0 | 2 | 1 | 0 | 2 | 1 | -2 |
15 | Gümüşhanespor | 3 | 0 | 2 | 1 | 2 | 6 | 1 | -4 |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
25/09/2023 | Hatayspor | vs | Trabzonspor |
26/09/2023 | İstanbulspor | vs | Galatasaray |
27/09/2023 | Adana Demirspor | vs | Beşiktaş |
28/09/2023 | Fenerbahçe | vs | Başakşehir FK |
29/09/2023 | Samsunspor | vs | Gaziantep FK |
30/09/2023 | Sivasspor | vs | Hatayspor |
30/09/2023 | İstanbulspor | vs | Antalyaspor |
30/09/2023 | Trabzonspor | vs | Pendikspor |
30/09/2023 | Galatasaray | vs | MKE Ankaragücü |
01/10/2023 | Fatih Karagümrük | vs | Kasımpaşa |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
25/09/2023 | Altay | vs | Bodrumspor |
29/09/2023 | Ümraniyespor | vs | Bandırmaspor |
30/09/2023 | Tuzlaspor | vs | Şanlıurfaspor |
30/09/2023 | Giresunspor | vs | Altay |
30/09/2023 | Gençlerbirliği | vs | Manisa FK |
01/10/2023 | Bodrumspor | vs | Çorum FK |
01/10/2023 | Erzurumspor FK | vs | Boluspor |
01/10/2023 | Kocaelispor | vs | Keçiörengücü |
01/10/2023 | Sakaryaspor | vs | Eyüpspor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
01/10/2023 | Diyarbekir Spor | vs | 1461 Trabzon FK |
01/10/2023 | Van Spor FK | vs | Zonguldak Kömürspor |
01/10/2023 | Ankaraspor | vs | Serik Belediyespor |
01/10/2023 | Altınordu | vs | Bucaspor 1928 |
01/10/2023 | Beyoğlu Yeniçarşıspor | vs | Bursaspor |
01/10/2023 | Nazilli Belediyespor | vs | Adıyaman FK |
01/10/2023 | Hes İlaç Afyonspor | vs | Esenler Erokspor |
01/10/2023 | Karacabey Belediye Spor | vs | Kırşehir Futbol SK |
01/10/2023 | Yeni Mersin İdman Yurdu | vs | Kırklarelispor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
01/10/2023 | K.Çekmece Sinopspor | vs | Mardin 1969 Spor |
01/10/2023 | Artvin Hopaspor | vs | Tarsus İdman Yurdu |
01/10/2023 | Talasgücü Belediyespor | vs | Gümüşhanespor |
01/10/2023 | Edirnespor | vs | Kepezspor FAŞ |
01/10/2023 | İnegöl Kafkas GK | vs | Kırıkkalegücü FK |
01/10/2023 | Karabük İdmanyurdu Spor | vs | Aliağa Futbol A.Ş. |
01/10/2023 | 52 Orduspor FK | vs | Ayvalıkgücü Belediyespor |