ALEVİ COĞRAFYASININ BOYUTLARI

Alevi inanç ve kültürü tarih boyunca yaşamış olduğu tüm baskı, zulüm ve kıyım politikalarına karşı çok büyük bir coğrafyada varlığını sürdürmektedir. Anadolu'nun en doğusundan Balkanlara kadar uzanan geniş bir alana yayılan Alevilik başka din ve inançlara karşı insani yaklaşımı ile barış içerisinde birlikte yaşamayı gerçekleştirmekte zorluk çekmemiştir.

Alevi yolu kendi temel esaslarının yanısıra üzerinde yer aldığı coğrafyanın değerlerini de bünyesine alarak daha da zenginleşip kökleşmiştir. Alevilik genetiğine uyum gösteren her bir yerel unsuru özümseyerek yaşama güç ve alanını daha da sağlam kılmıştır.

Bir çok bölgede Alevi kutsal mekanları çok taraflı inanç merkezi olarak farklı inanç mensuplarınca da bu nedenle saygı görüp takdis edilmiştir. Kutsalın içiçe geçmesi durumu kadim inançların esas unsurların farklı adlarla çağrılmasına rağmen özünün bir olmasından ileri gelir. Sözgelimi Hacı Bektaş Dergahı yakın zamanlara kadar bir başka ermişe atfen bölge Hıristiyanlarıca da ziyaret ediliyor ve büyük saygı görüyordu.

Alevilikte kutsalın bilgisi ile hayatın bilgisi bütünleşiktir.

Bu nedenledir ki dünyevi bir karakter gösteren Alevi inanç pratiklerinin yanısıra hayata dair tüm bilgilerinde biriktirilip dolaşıma sokulan mekanlar olmuştur inanç merkezleri.

Hayatın ve dünyanın bilgisi insanların çeşitli hastalıklarının tedavisinde, hastalanan hayvanların iyileştirilmesinde, bağ, bahçe, tarım işlerine dair tecrübelerde, mevsimlere, iklime ve hava durumlarına dair öngörülerde çok somut işlevler görmüştür.

Alevilik kutsalın içinde yaşamak, kutsalın bir parçası haline gelmektir bu boyutuyla. Doğal ve doğa inançlarının temel özelliklerini Alevi yoluna dair her bir ritüelde de görmemiz mümkündür.

Alevilik insanın eşitlikçi doğal durumunun bir inançsal ifadesidir. O nedenledir ki her türlü hiyerarşinin, her türlü iktidarın dışındadır. Bu varoluş hali Aleviliğin kutsal anlayışını şekillendirir. Alevi yolunda kutsalla ilişki ekmek yer su içer gibi doğal bir şekilde gelişir.

Alevi inancında kutsal ve dolayısıyla kutsal mekan olgusu Alevi cana hükmeden, onu baskılayan otoriteryen bir nitelik taşımaz, tam tersine onu özgürleştiren, hayata bağlayan, yaşamı anlamlandıran bir karakter gösterir.

Alevi yolunda şu bilinç açık ve nettir: Gerek doğal kutsal mekanların gerekse insan eliyle inşa edilen kutsal mekanların anlam ve varlığı tümüyle insan varlığına bağlıdır. Kutsal, insan doğasının farklı ihtiyaçlarına cevap vermek üzere inşa edilmişse, esas olarak eşitlikçi toplumun kutsalını başka türlü tasavvur etmek de mümkün olmamalıdır.

İnsan zaman ve mekan üzerinde tezahür eder. Bu anlamıyla Alevilik zamansız ve mekansız bir varlığa, bir duruma, bir olaya inancında, anlatısında, mitolojisinde yer vermez. Somutluk, elle tutulur olma, dokunabilme fiilen gerçekleşmese bile illa ki olasılıklar dahilinde yer almalıdır.

Zaman ve mekan ötesine geçen Hızır gibi erenler, ulular, ermişler sonuç olarak kerametlerini elle tutulur bir dünyada gerçekleştirirler. Bu durumda reel ve rasyonel boyutun dışına çıkan bir ermişten değil, ete kemiğe bürünmüş bir gerçekliktir kerametin öznesi.

İnsan insanın Hızırıdır ifadesi bu düşünce tarzını çok yalın ve olağanüstü bir derinlikte dile getirir.

Bu kadar geniş bir coğrafi alana yayılan ve bu kadar büyük baskılara maruz kalan bir inanç/kültür kendisini nasıl var edebilmiştir?

Farklılıkları zenginlik olarak niteleyip "yol bir, sürek binbir" diyerek bütünlüklü bir Alevi inanç/kültüründen sözedebiliyorsak bir gizil tarihsel yapılanmanın varlığı gerekmez mi?

Bu varoluşun bir sırrı var mıdır?

Acaba "Kutsal" mekanlar ve mekanlarda üretilen kutsal "bilgiler" bu sır konusunda bize ne söyler?

Sırrı sır edenin demine hü ifadesi ile kastedilenler kimlerdir?

Erenlerle evliyalarla dergahlarla pirlerle somut bir muhabbet içerisinde olan Alevi can gerçekliğin bilincinin dışına çıkarak metafizik alanında mı yürüyüşünü sürdürür?

Kuşkusuz Alevilik farklı tarihsel konaklarda kendini tekrar tekrar yenileyerek, somut ihtiyaçlar karşısında somut çözümler geliştirerek tarihsel bir insanlık kültür ve mirası olarak günümüze ulaşmıştır. Özü aynı kalsa da tarihin derinliklerinde Aleviliğin farklı görünümlerinin bulunmuş olması muhakkaktır. Bugün tarihte yaşanmışlıklarla ilgili elbette bir tercih yapamayız.

Bu durumda esas olan ALEVİLİĞİN ÖZÜnü görmek, bilmek, anlamak ve onu klavuz edinmek olmalıdır.

Bozatlı Hızır Yardımcımız olsun!

Ali Yıldırım