Diğer kutsallar:
Toprak, Su, Güneş ve Havadır. Bu dört kutsal, Laleşte ve Ezidilerin günlük yaşamlarında ve dualarında sıklıkla görülür.
Göbeklitepe ve öncesinin, "Toprak, Su, Hava ve Güneşe" atfedilen tanrıları, Sümerlerce geliştirilmiş, değişik isimlerle Akad, Asur, Babil, Mısır, Luvi, Hitit, Hurri, Mittani, Urartu, Grek (Yunan) ve Roma inancına kadar girmişlerdi. Göbeklitepe mimarisinin ataları Aleviler, çok sonra Semavi dinlerin baskısı, Helen ve Helenistik kültürün etkisiyle çok tanrılı inançlarını Hakk adıyla ifşa etmek zorunda kalırlar.
Êzidilerin en ünlü bayramı:
Çarşema Sor olarak adlandırılan, yeni yılın başlangıcı sayılan Kızıl Çarşamba’dır. Bu tarih eski takvime göre Nisan ayının ilk çarşambasına denk gelir. Êzidilere göre tanrı her sene bu vakitlerde kötülükleri kaldırmak ve iyiliği yaymak için yeryüzüne bir melek gönderir. Êzidiler düğünlerini çoklukla Kızıl Çarşamba’ya denk getirirler. Rengarenk giyinir, evlerini çiçeklerle süsler, Hristiyanlardaki Paskalya’nın kendilerinden çalındığını kanıtlarcasına yumurta boyarlar.
O zaman düşünmeden edemiyoruz; acaba Göbeklitepedeki buluşma, doğanın uyandığı 21 Marta mı, Ezidilerin Nisan ayındaki yılbaşına mı denk gelirdi?
Fırat-Dicle Havzasının en eski bayramlarından olan Hıdırellezi (Şubat’ın ilk Perşembesi) kutladıkları gibi, Kurban, Ramazan, İsa bayramı gibi Semavi bayramları da kutlarlar. Bu bayramları, baskıyı azaltmak, etrafa hoş görünmek için kutladıklarını biliyoruz. Çünkü Aleviler de benzer bir süreci yaşıyorlar.
Güneş (Roj/Şems) ve Ateşin Kutsallığı:
Güneş (Ezda-Xweda), Ezidilerin en eski atasıdır. Güneş ve ateş kültü milyonlarca yıllık bir süreci kapsar. Çünkü insanı aydınlatan, soğuğu ısıtan, nimetleri pişiren hayatın kaynağı güneş ve dolayısıyla ateştir. Ezidiler ateşe su dökmezler; çünkü, kutsalı boğmak, ocağı kör ve karanlık bırakmak anlamına gelirdi. Aynı şekilde güneş, ışık, ateş, ocak kültü biz Alevilerce de kutsaldır. Çocukken evimizin önündeki kül yığının üzerinde oynayamazdık. Büyükler, özellikle kadınlar, içine korku sinmiş bir fısıltıyla bunun uğursuzluk getireceğini söylerlerdi bize.
Kaniya Spî ve Toprak:
Ezidiler, Laleş Vadisi’ndeki beyaz suyun (Kaniya Spî) ve toprağın kutsal olduğuna inanırlar. Çocuklar ya buraya götürülür, ya da buradan getirttirilen suyla vaftiz edilirler. Ezidilere göre Adem’in yoğrulduğu (yaratıldığı) toprak ve su Laleş'tedir.
Oysa bu hikayenin arka planı Ezidilerin ilk yerleşim yeri olan ve tarihte Aden Bahçeleri olarak geçen Karacadağ'ın etekleriyle ilişkili. Laleş’in beyaz suyu Aden Bahçesinin Ab-ı Hayatı olmalı. (Bu konuya daha sonra tekrar değineceğiz)
Teberik:
Kutsal mekandan alınan toprağın ağza ve burna alınması, suyla çözülerek içilmesi, yastık altı ve cep gibi yerlere konarak tedavi amaçlı kullanılmasıdır. Alevilerin de su ve toprağı benzer amaçlarla kullanıldıklarını biliyoruz.
Toprak, su, kadın ve bereketin kutsallığı; henüz Güneş kültünün baskın hale gelmediği Ay kültünün onun kadar geçerli olduğu zamana denk gelir.
Tavus Kuşu:
Ezidiler kuşları kutsarlar. Bu kültün Göbeklitepe'nin kuş ve yılanlarıyla ilişkili olduğu kesin. Zarif dansları, hoş avazlarıyla Alevi Semasına esin kaynağı olan turnalar, Ezidilerde tavus kuşuna dönüşürler. Tavus, Cennet Bahçesinin kuşudur. Kuşlarda "Avaz", melek anlamına gelir. Ezidilerin baş melek Şeytanı, eskiden yaşadıkları Aden Bahçesi’nin tavus kuşuyla sırlamaları çok da yabancısı olduğumuz bir durum olmasa gerek. Alevilerin Tanrı Enlil'i (Eli'yi) İslam’ın Ali'siyle sırlamaları gibi.
Mara Reş:
Yılan kutsal su kaynaklarının, ölümsüzlüğün, sağlık ve yaşamın bekçisi olarak çıkar karşımıza. Ezidilerin kutsal mekânı olan Laleş’teki tapınağın girişinde bulunan kara yılan ister istemez tarih içinde bir yolculuğa çıkarır bizi. Göbeklitepe’nin yılanlarından Nevaliçori’nin yılan başlı insanına, oradan da Adem ile Hava’yı cennetten kovduran yılan kılığındaki Şeytana...
Henüz sözcüklerin ve kavramların oluşmadığı, tarih ve belleğin simge ve sembollere yüklendiği, Yılan'ın; Göbeklitepe’nin ve sonrasının Ay/tanrıça kültüyle ilişkili olduğu zamana...
Yılanın hilal şeklini alması, ölümü, sağlığı, dirilişi temsil etmesi, bazan yok olup sonra biçim değiştirmesi, bu değişimin kadının ay haliyle eş zamanlı olması, suyu, yeri ve havayı etkilemesi, Yılan ile simgeleşen, "Yer, Kadın, Öküz, Bereket, Ölüm, Ölümsüzlük" anlamına gelen AY (Tanrıça) kültünü doğurmuştur.
Eski Alevilerin yılanlara (özellikle de siyah yılanlara) ilişmemeleri, onların, ocak, türbe ve ziyaretleri koruyor olduklarına inanmalarından kaynaklanırdı. Yılana saygı bugün unutulmuş olsa da eski Ay kültü ile ilişkiliydi. Ayrıca bazı ocakların yılana hükmettiğine, onlarla dost olduklarına ve yılan sokmalarını iyileştirdiklerine inanılırdı. Yine kadın (dişi) şeklinde resmedilen Şahmeran'ın öldürülmesi de bu kültün terk edildiği, yani öldürüldüğü anlamına gelir.
Ezidilerle benzerliğimiz hiç kuşku yok ki, tarihin derinliklerinden ve sahip olduğumuz ortak bellekten kaynaklanıyordur.
Aşk ile...
11. 04. 2020
Ali Rıza Aksın
Devam edecek...
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Galatasaray | 25 | 19 | 3 | 3 | 52 | 19 | 60 | +33 |
2 | Fenerbahçe | 24 | 17 | 4 | 3 | 61 | 26 | 54 | +35 |
3 | Beşiktaş | 25 | 14 | 4 | 7 | 45 | 25 | 49 | +20 |
4 | Adana Demirspor | 25 | 12 | 4 | 9 | 47 | 27 | 45 | +20 |
5 | Trabzonspor | 25 | 13 | 7 | 5 | 42 | 32 | 44 | +10 |
6 | Başakşehir FK | 24 | 12 | 7 | 5 | 34 | 26 | 41 | +8 |
7 | Kayserispor | 25 | 12 | 11 | 2 | 39 | 36 | 38 | +3 |
8 | Konyaspor | 25 | 8 | 7 | 10 | 29 | 27 | 34 | +2 |
9 | Fatih Karagümrük | 24 | 7 | 7 | 10 | 51 | 47 | 31 | +4 |
10 | Antalyaspor | 25 | 8 | 13 | 4 | 32 | 40 | 28 | -8 |
11 | Alanyaspor | 25 | 7 | 11 | 7 | 35 | 46 | 28 | -11 |
12 | Sivasspor | 25 | 7 | 12 | 6 | 31 | 38 | 27 | -7 |
13 | Kasımpaşa | 25 | 7 | 13 | 5 | 31 | 44 | 26 | -13 |
14 | Gaziantep FK | 25 | 6 | 12 | 7 | 31 | 39 | 25 | -8 |
15 | MKE Ankaragücü | 24 | 7 | 13 | 4 | 27 | 37 | 25 | -10 |
16 | İstanbulspor | 24 | 7 | 14 | 3 | 27 | 48 | 24 | -21 |
17 | Giresunspor | 24 | 5 | 11 | 8 | 23 | 42 | 23 | -19 |
18 | Hatayspor | 24 | 6 | 13 | 5 | 19 | 47 | 23 | -28 |
19 | Ümraniyespor | 25 | 5 | 13 | 7 | 33 | 43 | 22 | -10 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Samsunspor | 26 | 15 | 2 | 9 | 46 | 19 | 54 | +27 |
2 | Eyüpspor | 26 | 16 | 5 | 5 | 34 | 18 | 53 | +16 |
3 | Pendikspor | 26 | 13 | 5 | 8 | 40 | 21 | 47 | +19 |
4 | Çaykur Rizespor | 25 | 12 | 3 | 10 | 40 | 20 | 46 | +20 |
5 | Keçiörengücü | 26 | 13 | 6 | 7 | 42 | 30 | 46 | +12 |
6 | Sakaryaspor | 26 | 15 | 10 | 1 | 42 | 34 | 46 | +8 |
7 | Bodrumspor | 26 | 12 | 9 | 5 | 39 | 28 | 41 | +11 |
8 | Manisa FK | 25 | 10 | 6 | 9 | 34 | 28 | 39 | +6 |
9 | Boluspor | 25 | 10 | 7 | 8 | 30 | 29 | 38 | +1 |
10 | Bandırmaspor | 25 | 10 | 8 | 7 | 37 | 40 | 37 | -3 |
11 | Göztepe | 25 | 10 | 9 | 5 | 24 | 20 | 35 | +4 |
12 | Tuzlaspor | 26 | 8 | 14 | 4 | 31 | 39 | 28 | -8 |
13 | Altay | 26 | 7 | 11 | 8 | 28 | 33 | 25 | -5 |
14 | Adanaspor | 26 | 6 | 13 | 7 | 32 | 46 | 25 | -14 |
15 | Erzurumspor FK | 25 | 7 | 12 | 6 | 28 | 35 | 24 | -7 |
16 | Altınordu | 25 | 5 | 15 | 5 | 22 | 43 | 20 | -21 |
17 | Gençlerbirliği | 25 | 4 | 16 | 5 | 26 | 43 | 17 | -17 |
18 | Denizlispor | 26 | 5 | 16 | 5 | 25 | 45 | 17 | -20 |
19 | Yeni Malatyaspor | 26 | 4 | 15 | 7 | 22 | 51 | 16 | -29 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Kocaelispor | 27 | 17 | 3 | 7 | 55 | 25 | 58 | +30 |
2 | Van Spor FK | 27 | 16 | 4 | 7 | 38 | 18 | 55 | +20 |
3 | Bucaspor 1928 | 27 | 15 | 4 | 8 | 41 | 17 | 53 | +24 |
4 | Ankara Demirspor | 27 | 15 | 5 | 7 | 46 | 20 | 52 | +26 |
5 | 1461 Trabzon FK | 27 | 15 | 5 | 7 | 37 | 17 | 52 | +20 |
6 | İskenderunspor A.Ş. | 27 | 15 | 5 | 7 | 38 | 22 | 52 | +16 |
7 | Karacabey Belediye Spor | 27 | 13 | 5 | 9 | 37 | 23 | 48 | +14 |
8 | Zonguldak Kömürspor | 27 | 13 | 10 | 4 | 31 | 29 | 43 | +2 |
9 | Serik Belediyespor | 27 | 10 | 8 | 9 | 36 | 30 | 36 | +6 |
10 | Kırklarelispor | 27 | 8 | 9 | 10 | 24 | 23 | 34 | +1 |
11 | Fethiyespor | 27 | 9 | 12 | 6 | 29 | 37 | 33 | -8 |
12 | Sarıyer | 27 | 7 | 10 | 10 | 29 | 37 | 31 | -8 |
13 | Kırşehir FSK | 27 | 6 | 9 | 12 | 25 | 30 | 30 | -5 |
14 | Etimesgut Belediyespor | 27 | 7 | 11 | 9 | 30 | 38 | 30 | -8 |
15 | Kastamonuspor | 27 | 7 | 14 | 6 | 25 | 36 | 27 | -11 |
16 | Adıyaman FK | 26 | 5 | 13 | 8 | 22 | 37 | 23 | -15 |
17 | Uşak Spor | 27 | 5 | 17 | 5 | 22 | 47 | 20 | -25 |
18 | Balıkesirspor | 27 | 4 | 15 | 8 | 19 | 43 | 17 | -24 |
19 | Diyarbekir Spor | 26 | 2 | 15 | 9 | 18 | 46 | 15 | -28 |
20 | Pazarspor | 27 | 1 | 16 | 10 | 17 | 44 | 13 | -27 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Yeni Mersin İY | 24 | 15 | 3 | 6 | 31 | 13 | 51 | +18 |
2 | Karaköprü Belediyespor | 24 | 13 | 6 | 5 | 34 | 20 | 44 | +14 |
3 | 52 Orduspor FK | 24 | 13 | 6 | 5 | 37 | 24 | 44 | +13 |
4 | Belediye Derincespor | 24 | 12 | 4 | 8 | 33 | 22 | 44 | +11 |
5 | Belediye Kütahyaspor | 24 | 11 | 3 | 10 | 37 | 24 | 43 | +13 |
6 | Karşıyaka | 24 | 11 | 6 | 7 | 31 | 18 | 40 | +13 |
7 | Nevşehir Belediyespor | 24 | 11 | 6 | 7 | 34 | 27 | 40 | +7 |
8 | 1954 Kelkit Bld.Spor | 24 | 7 | 6 | 11 | 21 | 19 | 32 | +2 |
9 | Hacettepe 1945 | 24 | 8 | 10 | 6 | 31 | 32 | 30 | -1 |
10 | Ağrı 1970 Spor | 24 | 7 | 8 | 9 | 19 | 22 | 30 | -3 |
11 | Elazığspor | 24 | 8 | 10 | 6 | 27 | 33 | 30 | -6 |
12 | 1922 Konyaspor | 24 | 8 | 12 | 4 | 25 | 35 | 28 | -10 |
13 | Çatalcaspor | 24 | 7 | 12 | 5 | 27 | 31 | 26 | -4 |
14 | Amasyaspor Futbol Kulübü | 24 | 6 | 11 | 7 | 21 | 31 | 25 | -10 |
15 | Şile Yıldızspor | 24 | 4 | 10 | 10 | 19 | 31 | 22 | -12 |
16 | Edirnespor | 24 | 6 | 16 | 2 | 19 | 36 | 20 | -17 |
17 | Yomraspor | 24 | 4 | 13 | 7 | 18 | 27 | 19 | -9 |
18 | Eskişehirspor | 24 | 4 | 13 | 7 | 27 | 46 | 19 | -19 |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
02/04/2023 | Başakşehir FK | vs | MKE Ankaragücü |
02/04/2023 | Fenerbahçe | vs | Beşiktaş |
02/04/2023 | Galatasaray | vs | Adana Demirspor |
02/04/2023 | Giresunspor | vs | Alanyaspor |
02/04/2023 | İstanbulspor | vs | Fatih Karagümrük |
02/04/2023 | Trabzonspor | vs | Kayserispor |
02/04/2023 | Ümraniyespor | vs | Konyaspor |
09/04/2023 | Beşiktaş | vs | Giresunspor |
09/04/2023 | Fatih Karagümrük | vs | Fenerbahçe |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
24/03/2023 | Denizlispor | vs | Boluspor |
24/03/2023 | Samsunspor | vs | Altınordu |
25/03/2023 | Keçiörengücü | vs | Gençlerbirliği |
25/03/2023 | Tuzlaspor | vs | Göztepe |
25/03/2023 | Altay | vs | Manisa FK |
26/03/2023 | Bodrumspor | vs | Erzurumspor FK |
26/03/2023 | Eyüpspor | vs | Çaykur Rizespor |
28/03/2023 | Boluspor | vs | Samsunspor |
28/03/2023 | Altınordu | vs | Denizlispor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
25/03/2023 | Balıkesirspor | vs | Serik Belediyespor |
25/03/2023 | Fethiyespor | vs | Kocaelispor |
25/03/2023 | Kırklarelispor | vs | Bucaspor 1928 |
25/03/2023 | Pazarspor | vs | Kırşehir Futbol Spor Kulübü |
25/03/2023 | Uşak Spor | vs | Sarıyer |
25/03/2023 | Van Spor FK | vs | Karacabey Belediye Spor |
25/03/2023 | Zonguldak Kömürspor | vs | Etimesgut Belediyespor |
25/03/2023 | 1461 Trabzon FK | vs | Ankara Demirspor |
29/03/2023 | Bucaspor 1928 | vs | Uşak Spor |
29/03/2023 | Etimesgut Belediyespor | vs | Van Spor FK |
29/03/2023 | Sarıyer - Balıkesirspor | Balıkesirspor ligdeki son 12 maçında hiç kazanamadı | Sarıyer yenilmez |
29/03/2023 | Sarıyer - Adıyaman FK | Adıyaman FK ligde deplasmandaki son 13 maçında hiç kazanamadı | Sarıyer yenilmez |
29/03/2023 | Etimesgut Belediyespor - Van Spor FK | Van Spor FK ligdeki son 14 maçında hiç kaybetmedi | Van Spor FK yenilmez |
29/03/2023 | Ankara Demirspor - Diyarbekir Spor | Diyarbekir Spor ligde deplasmandaki son 14 maçında hiç kazanamadı | Ankara Demirspor yenilmez |
29/03/2023 | Bucaspor 1928 - Uşak Spor | Bucaspor 1928 ligde evindeki son 5 maçında hiç kaybetmedi | Bucaspor 1928 yenilmez |
29/03/2023 | Kırşehir Futbol Spor Kulübü - Fethiyespor | Kırşehir Futbol Spor Kulübü ligde evindeki son 6 maçında hiç kaybetmedi | Kırşehir Futbol Spor Kulübü yenilmez |
29/03/2023 | Serik Belediyespor - Pazarspor | Pazarspor ligdeki son 16 maçında hiç kazanamadı | Serik Belediyespor yenilmez |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
25/03/2023 | Belediye Derincespor | vs | 52 Orduspor FK |
26/03/2023 | Edirnespor | vs | Karşıyaka |
26/03/2023 | Elazığspor | vs | Belediye Kütahyaspor |
26/03/2023 | Eskişehirspor | vs | 1954 Kelkit Bld.Spor |
26/03/2023 | Hacettepe 1945 | vs | Amasyaspor Futbol Kulübü |
26/03/2023 | Karaköprü Belediyespor | vs | Yomraspor |
26/03/2023 | Nevşehir Belediyespor | vs | Yeni Mersin İdman Yurdu |
26/03/2023 | Şile Yıldızspor | vs | Ağrı 1970 Spor |
26/03/2023 | 1922 Konyaspor | vs | Çatalcaspor |
26/03/2023 | Şile Yıldızspor - Ağrı 1970 Spor | Ağrı 1970 Spor ligdeki son 9 maçında hiç kazanamadı | Şile Yıldızspor yenilmez |
26/03/2023 | Edirnespor - Karşıyaka | Karşıyaka ligde deplasmandaki son 6 maçında hiç kazanamadı | Edirnespor yenilmez |