EZİDİLİK VE ALEVİLİK (1)

“Başlangıçta Tanrı Azda (Güneş), kendi ateşinden Melek Tavus’u (Azazil’i) yarattı ve ona Evren’i ve insanı yaratma görevini verdi.”

Kimdir Tanrı Azda?

Göbeklitepe’nin ikiz tanrılarından Güneştir. Kelime anlamı “Beni Yaradan”dır. Ya da “Kendini Yaratan” anlamında “Xweda” dır.

Kimdir Melek Tavus (Azazil)?

Sümer tabletlerinin ve Semavi dinlerin Şeytan-İblis diye nitelendirdikleri baş melektir. Ancak Ezidiler kötü manada kullanılan böylesi sıfatlardan hoşlanmazlar. Onlara göre Melek Tavus (Şeytan) tanrıya karşı çıkarak insana biat etmemekte haklıydı, çünkü insan günahkardır.

Suçu neydi Melek Tavus'un?

Birincisi, yılanı kullanarak Aden Bahçelerinde yaşayan Adem ile Hava'yı buğday (semavi dinlerde elma.) yemeye ikna etmesi, ikincisi, Azda’nın emriyle bizzat kendisinin yarattığı Adem’le Hava'ya itiat etmeyi reddetmiş olmasıdır. 

Peki Aden Bahçeleri nedir?

“Asur tabletlerinde Beth Eden adlı bir medeniyetten bahsedilir. Yeri Göbekli Tepe’nin bulunduğu yer olarak tarif edilir. Tevratta bahçenin Suriye’nin kuzeyinde olduğu belirtilir. Eden kelimesi Sümerce ova anlamına gelir. Göbeklitepe ise Harran Ovası’ndadır.

Kimdir Ezidiler, Nereden Çıktılar, Nereye Dağıldılar?

Ezidiler, her sabah yüzlerini güneşe dönerek, “Ya kudret sahibi, bütün dünya halklarını kötülüklerden ve belalardan koru, bizi de ihmal etme,” diyerek dua eden bir halktır. Kudret sahibi dedikleri en büyük tanrıları Güneştir (Azda’dır). Güneşin emriyle kainatı ve insanı yaratan Melek Tavus’tur. Semavi deyişle Şeytandır.

Totemleri nedir?

Güneştir, Yılandır, Kuştur. 

Doğdukları yer?

Urfa/Harran'dır.

Yaşadıkları yer?

Üç dağın etrafıdır. Biri, Urfa, Diyarbakır ve Mardin’e dek uzanan Karacadağ, diğeri Suriye’nin kuzeydoğusundaki (Hasekinin yakınındaki) Abdülaziz Dağı, sonuncusu ise Irak’ın kuzeyindeki Sincar (Şengal) dağıdır.

Ama tarihte esas olarak Asurluların bir parçası olan Irak'ın Ninova bölgesinde yaşamışlardır. (İŞİD”in harap ettiği antik kent.)

Günümüzde Irak Federal Kürdistan Bölgesi, Türkiye, Suriye, Ermenistan, Gürcistan, Avrupa ülkeleri ve Rusya’nın sınırları dahilinde yaşarlar. 750 bin ile 1 milyon arası bir nüfusa sahip oldukları sanılmaktadır. 

Dil: Kürtçedir.

Ezidiler inançları yüzünde, Müslümanlar, Hristiyanlar ve aynı dili konuştukları Kürtlerden dahi baskı görmüşlerdir. Son İŞİD saldırısı katliama maruz kaldıkları 76. Fermandır.

Dua dili: Kürtçedir, ‘Qewl’ adını taşır.

Oruç: Êzidiler, her yılın aralık ayında üç gün oruç tutarlar. Ezidi şeyhleri, pirleri, yaşlı ve uluları 24 Aralık ve 24 Haziran’da olmak üzere yılda iki kez 40’ar gün oruç tutarlar. Halk için mecburi değildir ama... Oruç güneşin sararttığı gökyüzü ile başlar güneşin battığı akşam kızıllığıyla biter.

Kadim Alevilerdeki orjinal orucun Ezidilerdeki gibi 3 gün olduğunu ve tutma biçiminin de aynı olduğunu düşünüyoruz. 40 günlük çile Alevi dervişlerinin ve hakikat erenlerinin de geçmişte sıklıkla başvurdukları bir ibadet şeklidir.  

Namaz: El ve yüzlerini yıkayıp abdest alan Ezidiler, sabah güneş doğarken ve akşam güneş batarken yüzlerini güneşe döner, ayakta, elleri bağlı dua okuyarak kılarlar.

Hac: Kutsal bildikleri Laleş tapınağının ziyaretidir. Biz de ise türbeler, tekkeler, ziyaretler ve Haci Bektaş türbesidir.  

Mabet: Ezidilerde Laleş tapınağı dışında Hac yeri olarak kabul görmüş bir mabet yoktur. Onlar inançlarını tıpkı Aleviler gibi diledikleri yerde icra ederler.

Hiyerarşi: “Şeyh, Pir, Mürit” üçlüsüne dayanır. Katmanlar arası evlilik yasaktır. Bundaki amaç hiyerarşik düzeni ve kutsal kanı korumaktır. İnançlarından olmayanları Êzidiliğe almaz, başka inanç ve dinden olanlarla da evlilik yapmazlar.

Ezidi müritler, bir Şeyh, bir Pir, bir Usta, bir Mürebbi ve bir Ahiret Kardeşi edinmek zorundadırlar. Mürit bunlara büyük bir saygı ve bağlılık gösterir. Yılda bir kere maddi yardımda bulunur. Alevilerde ise müridin karşılığı taliptir. Şeyh mürşit, Pir pir, mürebbi rehber, ahiret kardeşliği ise müsavipliktir. Yine yakın zamana dek Alevi mürşitleri ve pirleri de sadece birbirleriyle evlenir, talipleriyle evlenmezlerdi.

10. 04. 2020

 Ali Rıza Aksın

Devam edecek...