84. Yılında Dersim kırım ve katliamı-6

WELG - Dönemin basını Dersim’de yapılan katliamları, Dersim’in boşaltılacağını küçük küçük haberlerle de olsa yazmaktaydı. Bunlar dış dünyada duyulunca Ankara’da Cumhurbaşkanlığıyla, Hükümet bu durumdan rahatsız olmuş, İçişleri Bakanı basına sansür uygulamıştı. Bunu tek parti iktidarı olan CHP’nin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya eliyle yapmıştı.

Basının Dersim katliamı ile ilgili haberleri yayınlamaması, hatta ikinci, üçüncü sayfalarda küçük olaylarmış gibi yer vermesini bunları da taraflı haberler biçiminde vermeleri ve özelliklede: “bu zavallı, cahil, görgüsüz” halka medeniyet(!) götürdüklerini anlatmalarını, katliamlardan, operasyonlardan söz etmemeleri gerektiği istenilmektedir.

Şükrü Kaya: “Riyaseti Cumhur Umumi Kâtipliğine” diye 29 Ağustos 1937’de basına gönderdiği sansür uygulamaları genelgesiyle Atatürk’ü de bilgilendirmişti. Bu genelgede gazetelere; “ (…) huzur, refah ve medeniyetten bu zavallı, cahil ve görgüsüz vatandaşları” yola getirmek için operasyonların yapıldığını, Dersim’e medeniyet (!) götürüldüğünü anlatmalarını ister.

Köşk belgelerinden birinde İçişleri Bakanı Şükrü Kaya basına şu beş maddelik sansürü uygular:

1-Dersim havadislerini ve hadiselerini yalınız bu nokta-i nazardan tetkik etmek.

2-Askeri hareketten bahsetmemek.

3-Hükümetin evvelce derpiş etmiş olduğu programın tatbik edileceği ve neticenin yakında kat’iyetle elde edileceği fikrini yaymak.

4-Müsellahan bu harekete iştirak edenlerden başkaları hakkında hiçbir karar alınamayacağını yazmak.

5-Dersim havadislerini ikinci, üçüncü sayfalara intikal ettirerek vak’ayı hattı layıkına icra etmek.

Böylelikle basın susturulur. Dersim katliamına yönelik yazılanlar, anlatılanlar tek taraflı, maksatlı haberlerle süslenir, ballandırılır. Dersim katliamı üzerine yazılar yazdırılmaz, tersine Dersim’e “medeniyet, uygarlık” götürüldüğü “zavallı, görgüsüz halkı” ıslah etmek için Kemalist kadroların eliyle Dersimliler katledilerek, bombardımana tabi tutularak, yakılıp, zehirli gazlarla “fareler gibi” öldürülerek, sürgün edildiler. Basın katliamlara sessiz kaldı, çanak tuttu, yapılan zulmü onayladı.

Dersim katliamının ardından Seyit Rıza, oğlu ve yoldaşlarının idam edilmelerinin ardından Dersim’de on binlerce kişi sürgün edildi. Sürgüne gönderilenler batıda pek çok il, ilçe ve köylere dağıtıldılar. Dersim topraklarından kopartılan aileler batıda birer, ikişer haneler olarak köylere yerleştirildiler.

@welgmedya.com

***

Kaynak çalışma:

SALTIK; Turabi: Dersim Tarihi, Babek/Sancı Yayınları Kolektifi, Nisan 2019, İstanbul.